Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych - proponowane zmiany

Przeczytaj także: Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych do zmiany

Pierwszą i podstawową zmianą jest zmiana definicji podmiotu zbiorowego, która wynika z faktu, że rodzaj odpowiedzialności wynikający z przepisów ustawy powinien być skierowany do podmiotów dużych, zdolnych do tego by wprowadzić procedury compliance (wewnętrzne procedury zgodności). Z uwagi na co dokonuje się zawężenia zakresu przedmiotowego ustawy poprzez wyłączenie z niego mikroprzedsiębiorców, małych przedsiębiorstw i średnich przedsiębiorstw.

Zasadniczą zmianą jest wyeliminowanie skazania osoby fizycznej, przez co postępowanie przeciwko podmiotowi zbiorowemu będzie mogło toczyć się niezależnie od postępowania prowadzonego przeciwko osobie fizycznej działającej w jego imieniu. Podmiot zbiorowy będzie ponosił odpowiedzialność za czyn zabroniony, którego znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie organu tego podmiotu, pozostające w bezpośrednim związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością. Podmiot zbiorowy będzie także podlegał odpowiedzialności za czyn zabroniony popełniony przez (1) członka organu tego podmiotu, (2) osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu, (3) osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ, członka jego organu lub osobę wskazaną w pkt 2, wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków, (4) osobę przez niego zatrudnioną. W związku ze świadczeniem pracy na jego rzecz – jeżeli czyn ten przyniósł lub mógł przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową. Warunkiem odpowiedzialności ma być wina w wyborze albo nadzorze lub wina organizacyjna.

Znacznej zmianie ma także ulec wymiar kary nakładanej na podmiot zbiorowy. Dotychczas orzeczona mogła być kara w wysokości od 1 tys. złotych do 5 milionów złotych, nie więcej jednak niż 3% przychodu w roku obrotowym, w którym popełniono czyn. Po ewentualnym wprowadzeniu zmian, kara nie będzie powiązana z wysokością przychodu, a nadto będzie mogła wynieść od 10 tys. złotych do 30 milionów złotych.

Dokonana ma zostać także zmiana zakresu odpowiedzialności. Zamiast szczegółowego wyliczenia przepisów czynów zabronionych, w projekcie wprowadza się uregulowanie. Zgodnie z którym czynem zabronionym będzie czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub jako przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem czynów popełnionych przez opublikowanie materiału prasowego oraz innych naruszeń prawa związanych z przekazywaniem myśli ludzkiej, do których stosuje się przepisy o odpowiedzialności i postępowaniu w sprawach prasowych określone w ustawie prawo prasowe.

Proponowane przepisy wprowadzają także możliwość wytoczenia powództwa cywilnego w procesie karnym przeciwko podmiotowi zbiorowemu. Pod warunkiem jednak, że nie będzie to utrudniało lub blokowało postępowania karnego. Wytoczenie takiego powództwa może nastąpić aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.

Projektowane przepisy przewidują także możliwość zaniechania ukarania oraz dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Pierwsza z tych instytucji, to nic innego jak czynny żal polegający na zawiadomieniu organu powołanego do ścigania o czynie oraz ujawnienie istotnych okoliczności tego czynu. Pod warunkiem, że organ nie miał jeszcze o takim czynie udokumentowanej wiadomości lub nie nastąpiło podjęcie czynności służbowych wobec podmiotu zbiorowego, a nadto pod warunkiem, że w zakreślonym przez organ terminie naprawiono wyrządzoną szkodę lub zwrócono korzyść pochodzącą z czynu zabronionego lub jej równowartość. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może nastąpić wtedy, gdy okoliczności czynu nie budzą wątpliwości. Cele postępowania zostaną osiągnięte pomimo nieprzeprowadzania postępowania w całości, przy czym oczywiście musi nastąpić ujawnienie informacji dotyczących osób uczestniczących w popełnieniu czynu, istotnych okoliczności jego popełnienia, a także musi dojść do naprawienia szkody lub zwrotu korzyści oraz do uiszczenia kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej korze pieniężnej, lecz nie większej niż 5 milionów złotych.

Niewątpliwie proponowane zmiany mają charakter kompleksowy i zmieniają dotychczasowe zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Najistotniejszą – z punktu widzenia podmiotu zbiorowego – zmianą jest, jak się wydaje, proponowana likwidacja warunku odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w postaci uprzedniego skazania osoby fizycznej, warunkowego umorzenia postępowania bądź orzeczenia o udzieleniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczenia sądu o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukarania sprawcy. Przyjęcie takiego rozwiązania budzi zasadnicze wątpliwości i ryzyko zapadnięcia odmiennych rozstrzygnięć w postępowaniach wobec osoby fizycznej (uniewinnienie) i wobec podmiotu zbiorowego (wymierzenie kary), co nie wpłynie korzystnie na postrzegania wymiaru sprawiedliwości i da asumpt do twierdzenia, że jedynym celem zmian w ustawie jest pozyskanie dodatkowych środków finansowych z podwyższonych w projekcie kar.