Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych do zmiany

Przeczytaj także: Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych - proponowane zmiany

Zgodnie z projektem, odpowiedzialności za czyny zabronione pod groźbą kary mają podlegać jedynie duże korporacje, czyli takie, które zatrudniają więcej niż 500 pracowników lub, niezależnie od poziomu zatrudnienia, ich obrót przekracza 100 milionów euro. Przedsiębiorstwa będą ponosić odpowiedzialność za działania członków zarządu, osób działających m.in. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury oraz za swoich pracowników. Warunkiem odpowiedzialności za ich czyny będzie uzyskanie przez podmiot zbiorowy korzyści, choćby niemajątkowej, lub możliwość jej uzyskania.

Proponowane zmiany są do pewnego stopnia rewolucyjne. Do kluczowych zmian należy zaliczyć likwidację wymogu prejudykatu. Oznacza to, że do ukarania przedsiębiorstwa nie będzie już konieczne uprzednie prawomocne skazanie osoby działającej w imieniu i na rzecz tego przedsiębiorstwa – mówi Arkadiusz Matusiak, szef praktyki White Collar Crime w warszawskim biurze Wolf Theiss.

Co więcej, przedsiębiorstwa będą ponosić odpowiedzialność za przestępstwa popełnione na ich korzyść, bez względu na możliwość zidentyfikowania osoby fizycznej będącej sprawcą czynu zabronionego. Podstawą odpowiedzialności przedsiębiorstwa będzie zawinienie przez podmiot zbiorowy, które obejmuje winę w wyborze lub nadzorze oraz tak zwaną winę organizacyjną.

Dotychczasowy zamknięty katalog czynów zabronionych, za które można ukarać przedsiębiorstwo, zostanie zastąpiony klauzulą generalną o odpowiedzialności za wszelkie przestępstwa, w tym skarbowe, a kara pieniężna będzie wynosić od 10 tysięcy do 30 milionów złotych.

Projekt nie zakłada wszczynania i prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Postępowanie dowodowe w tej mierze ma się co do zasady toczyć przed sądem: odpowiednie ustalenia pozwalające na skierowanie wniosku w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego dokonywane będą w ramach postępowania przygotowawczego toczącego się w sprawie danego czynu zabronionego lub przeciwko sprawcy takiego czynu. Jeżeli natomiast w określonym stanie faktycznym brak będzie przesłanek do wszczęcia postępowania karnego, ustalenie faktów, sprawdzenie istotnych okoliczności i zabezpieczenie dowodów niezbędnych dla złożenia wniosku do sądu będzie mogło nastąpić w trybie administracyjnym.

Nowa ustawa przewiduje odwrócenie ciężaru dowodu. Prokurator będzie musiał jedynie wykazać, że doszło do nieprawidłowości w działaniu przedsiębiorcy. Natomiast ten, chcąc uniknąć odpowiedzialności za czyn zabroniony, będzie musiał wykazać, że wszystkie organy i osoby działające w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością. Innymi słowy, to przedsiębiorstwo będzie musiało wykazać, że zrobiło wszystko, co możliwe, by zapobiec wystąpieniu nieprawidłowości.

Kluczem do uwolnienia się od odpowiedzialności i kary będzie posiadanie systemu compliance i właściwych procedur pozwalających na wychwycenie podejrzanych i niepożądanych zachowań oraz na działania prewencyjne. Przedsiębiorca będzie musiał wykazać przed sądem, że posiadał odpowiednie regulacje wewnętrzne i były one przestrzegane, pracownicy byli przeszkoleni i zachowywali się zgodnie z procedurami, sprzęt był atestowany i sprawny, a mimo to zapobieżenie nieprawidłowościom było niemożliwe – dodaje Arkadiusz Matusiak.

Przedsiębiorstwa, w tym te, które nie będą mogły wylegitymować się właściwym systemem compliance i odpowiednimi procedurami sprzed popełnienia czynu zabronionego, będą mogły zawrzeć porozumienie z prokuratorem. W ramach tego porozumienia przedsiębiorstwo będzie zobowiązane do współpracy z oskarżycielem polegającej na wskazaniu osoby winnej nieprawidłowości i wdrożeniu odpowiedniej procedury celem uniknięcia nieprawidłowości w przyszłości. Ponadto, nowelizacja nie zakłada obligatoryjnego naprawienia szkody przez przedsiębiorstwo, ale pokrzywdzony będzie mógł wystąpić przeciwko podmiotowi zbiorowemu z powództwem adhezyjnym w ramach postępowania przeciwko temu podmiotowi. W ten sposób w jednym postępowaniu przeciwko przedsiębiorcy poszkodowany będzie mógł uzyskać odszkodowanie lub zadośćuczynienie bez konieczności wytaczania osobnej sprawy cywilnej.

Nowa ustawa ma mieć także zastosowanie do czynów popełnionych przed jej wejściem w życie.

To pierwszy krok w reformie zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Resort sprawiedliwości pracuje nad obszerną i poważną nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, która ma trafić do Sejmu do końca września tego roku – podsumowuje Arkadiusz Matusiak.