Prawo do dywidendy - kiedy i dla kogo?

Przeczytaj także: Przekształcenie spółki komandytowej. Jaka forma prawna będzie najlepsza?

Ogólne założenia prawa do dywidendy

Dywidenda dotyczy przede wszystkim spółek kapitałowych prawa handlowego, a więc spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, prostych spółek akcyjnych i spółek akcyjnych. Jednak przepisy związane z dywidendą w spółce akcyjnej są stosowane odpowiednio do spółki komandytowo-akcyjnej. Nie ma więc jednoznacznego wskazania, czy dywidenda dotyczy wyłącznie spółek kapitałowych (spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową).

Czym jest dywidenda? To wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, który został wniesiony do spółki. Wspólnicy wnoszą kapitał zwykle w postaci pieniężnej, tytułem udziałów (sp. z ograniczoną odpowiedzialnością) lub akcji (spółka akcyjna i prosta spółka akcyjna). Osobami upoważnionymi do dywidendy są więc te, które wniosły kapitał do spółki: wspólnicy w sp. z o.o. lub akcjonariusze w sp. a., PSA, sk-a.

Ustalając dywidendę, należy ustalić jej dzień, a więc termin, wedle którego będziemy sporządzać listę osób uprawnionych do dywidendy. Przy jej wypłacie, jak i ustaleniu prawa do owej wypłaty, poza kodeksem spółek handlowych istotne regulacje znajdują się także w umowie spółki oraz w uchwale zgromadzenia wspólników (bądź akcjonariuszy w spółce akcyjnej).

Kiedy można wypłacić dywidendę?

1. Pierwszym warunkiem jest wypracowanie zysku. To kluczowa przesłanka to wypłaty wspólnikom lub akcjonariuszom dywidendy. Zysk musi być wypracowany w roku obrotowym, za który wypłacana jest dywidenda. Gdy dojdzie do odnotowania straty, z reguły nie będzie można podjąć uchwały o podziale zysku. Wówczas wspólnicy powinni zdecydować, z jakich środków zamierzają pokryć stratę, nie zaś decydować o prawie i wysokości dywidendy.
2. Poza wypracowaniem zysku, akcjonariusza podejmują uchwałę o jego podziale. Określają również dzień dywidendy. Zwykle uchwały te są podejmowane przy tzw. zamknięciu roku obrotowego, przy okazji Zwyczajnego Zgromadzenia Wspólników bądź Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy.
3. Trzeci warunek to ustalenie dnia dywidendy, który musi znaleźć się w uchwale wspólników. To dzień, na który należy sporządzić listę uprawnionych do wypłaty dywidendy.
4. I wreszcie ostatni aspekt, czyli posiadanie statusu wspólnika w dniu dywidendy. Podmioty uprawnione do wypłaty dywidendy musiały posiadać status wspólnika według listy ustalonej na dzień dywidendy. Szersze wyjaśnienie tej kwestii znajduje się w kolejnych akapitach.

Komu przysługuje prawo do dywidendy w sp. z o.o.?

W przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością uprawnionymi do dywidendy za konkretny rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Chodzi więc o tzw. dzień dywidendy, a więc ustalonym przez zgromadzenie wspólników dniu, w którym sporządza się listę wspólników uprawnionych do dywidendy.

Jeżeli w składzie wspólników nastąpią zmiany podczas roku obrotowego, co do zasady były wspólnik nie ma prawa do dywidendy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której strony odrębnie uregulują taką kwestię w umowie zbycia udziałów. Mimo to, w takim przypadku stosunek zobowiązaniowy o wypłatę kwoty tytułem dywidendy i dokonanie wzajemnych rozliczeń nastąpi tylko między kupującym i zbywającym udziały, a więc bez udziału samej spółki.

Jeszcze inaczej sytuacja prezentuje się wtedy, gdy dojdzie do podjęcia uchwały o podziale zysku, która poskutkuje powstaniem roszczenia o wypłatę dywidendy po stronie wspólnika. W sytuacji zbycia udziałów, takie roszczenie nie przenosi się automatycznie na ich nabywcę. W rezultacie uprawnionym do wypłaty dywidendy będzie wspólnik wychodzący ze spółki, choć taką kwestię również można odrębnie uregulować w umowie. Jednocześnie trzeba pamiętać, że będzie to analogiczne do zbycia udziałów przed dniem dywidendy.

Kiedy przypada dzień wypłaty dywidendy? Następuje to w ciągu 2 miesięcy od dnia podjęcia uchwały o podziale zysku. Z kolei kwota dywidendy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat poprzednich oraz o kwoty poniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które można przeznaczyć do podziału.

Zgodnie z kodeksem, kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne i kwoty, które powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitał rezerwowy lub zapasowy (zgodnie z ustawą bądź umową danej spółki).

Prawo do dywidendy w spółce akcyjnej

Akcjonariusze w spółce akcyjnej są uprawnieni do udziału w zysku, który wykazano w sprawozdaniu finansowym podlegającym badaniu przez biegłego rewidenta. Dywidenda będzie obejmować zysk, który przeznaczono na walne zgromadzenie do wypłaty akcjonariuszom. Zysk z zasady jest rozdzielany w zależności od liczby akcji. Uwzględnia się przy tym opcjonalne akcje uprzywilejowane. Spółka akcyjna charakteryzuje się tym, że wiele z rozwiązań związanych z dywidendą jest podobnych do tych, które stosuje się w spółce z o.o.

Uprawnieni do dywidendy za konkretny rok obrotowy będą ci akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu podjęcia uchwały o podziale zysku bądź w dniu dywidendy (uregulowanym w sposób analogiczny do dnia dywidendy w spółce z o.o.). W statucie może znaleźć się też upoważnienie walnego zgromadzenia do ustalenia dnia dywidendy, który może zostać określony później niż w terminie 2 miesięcy (licząc od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku). Za to wysokość dywidendy jest regulowana tak samo, jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Kiedy można wypłacić zaliczkę na dywidendę?

Ważnym zagadnieniem pod kątem praktycznym jest zaliczka na poczet dywidendy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółka ma prawo do wypłaty zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy pod warunkiem, że jej zatwierdzone sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy wykazuje zysk. Zaliczka może być maksymalnie połową zysku osiągniętego od końca ubiegłego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, którymi w ramach wypłaty zaliczek może rozporządzać zarząd, a także pomniejszonego o pokryte straty i udziały własne. Podsumowując, dla spółki, której działalność prowadzona stanowi jedyne źródło przychodu, zaliczka na poczet dywidendy będzie korzystnym sposobem do uzyskiwania regularnych wypłat środków.

Co istotne, wypłata dywidendy w pierwszym roku działalności spółki z o.o. nie będzie możliwa – według artykułu 198 kodeksu spółek handlowych, wspólnicy otrzymujący taką dywidendę wbrew przepisom czy postanowieniom umowy spółki, są zobligowani do jej zwrotu.

W spółce akcyjnej statut może upoważnić zarząd do wypłaty akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego. Warunkiem jest to, aby dana spółka dysponowała środkami, które będą wystarczające na wypłatę. W odróżnieniu od spółki z o.o., wypłata zaliczki w spółce akcyjnej wymaga już zgody rady nadzorczej. Wówczas warunkiem owej wypłaty jest wykazanie przez spółkę zysku w ubiegłym roku obrotowym.

Trzeba wspomnieć również, że gdy przewidywania finansowe w kwestii zysku nie będą się sprawdzać, dywidenda może ulec zwrotowi. Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych po nowelizacji, jeżeli w roku obrotowym zaliczka na poczet prognozowanej dywidendy zostanie wypłacona wspólnikom, z kolei spółka odnotuje stratę lub osiągnie zysk mniejszy od wypłaconych zaliczek, wspólnicy muszą zwrócić zaliczki na dywidendę. Zaliczki mogą podlegać zwrotowi w:

• całości - w sytuacji odnotowania straty albo
• części odpowiadającej wysokości przekraczającej zysk przypadający wspólnikowi za dany rok obrotowy - w przypadku osiągnięcia zysku w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek na poczet przewidywanej dywidendy.

Czyli nawet pomimo wypłaty zaliczki na poczet dywidendy, wspólnik nie ma gwarancji, że owe środki są bezzwrotne. Taki stan utrzymuje się do dnia podjęcia uchwały o podziale zysku.

Dywidenda w Prostej Spółce Akcyjnej (PSA)

Nowym typem spółki jest Prosta Spółka Akcyjna, stworzona z myślą m.in. o startupach. Jej struktura oraz specyfika są podobne do spółki akcyjnej. Mimo to przewiduje też liczne uproszczenia, dzięki którym taka spółka jest znacznie przystępniejsza dla przedsiębiorców. Wśród przewidzianych uproszczeń znajduje się np. zniesienie minimalnej wysokości kapitału zakładowego.

Czy ten rodzaj spółki również przewiduje dywidendę? Otóż liczne regulacje w PSA są takie same, jak w spółce akcyjnej. Mimo to uwzględniają również większą, wspomnianą powyżej przystępność dla przedsiębiorców. W rezultacie prawo do dywidendy w Prostej Spółce Akcyjnej mają akcjonariusze na niemal identycznych zasadach, co w spółce akcyjnej. Stosuje się więc te reguły, które opisaliśmy w jednym z poprzednich akapitów.

Oznacza to, że PSA musi wygenerować zysk, a następnie w uchwale organu spółki przekazać go do podziału. Może również wypłacić zaliczkę na poczet dywidendy, jednak w tym przypadku stosuje się zasady dotyczące zaliczek na poczet dywidendy z innych spółek kapitałowych.

Można więc stwierdzić, że Prosta Spółka Akcyjna jest wartą do rozważenia formą prowadzenia działalności. Nie różni się znacznie od spółki akcyjnej lub spółki z o.o., a jednocześnie prowadzi do uproszczenia niektórych kwestii.

Kamila Wasilewska