Zmiany w prawie restrukturyzacyjnym. Czym jest restrukturyzacja zapobiegawcza?

Przeczytaj także: Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Kto na nim skorzysta?

Celem Dyrektywy jest usunięcie przeszkód w korzystaniu przez przedsiębiorców z państw członkowskich Unii Europejskiej, a więc i z Polski, z podstawowych swobód, tj.: przedsiębiorczości i przepływu kapitału, które to przeszkody powstają z powodu różnic między prawem krajowym a wspólnotowym w zakresie postępowań w sprawach restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów, niewypłacalności i zakazu prowadzenia działalności. Zadaniem Dyrektywy jest więc stworzenie gwarancji:

• dla przedsiębiorców, zarówno rentownych, jak i znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, aby mieli zapewniony dostęp do instytucji restrukturyzacji zapobiegawczej, która pozwala uniknąć niewypłacalności i daje możliwość kontynuowania działalności;
• dla uczciwych niewypłacalnych lub nadmiernie zadłużonych przedsiębiorców, aby mogli korzystać z całkowitego umorzenia długów po upływie rozsądnego terminu;
• zapewniających poprawę skuteczności postępowań restrukturyzacyjnych, niewypłacalności i umorzenia długów, w szczególności z myślą o skróceniu czasu trwania tych postępowań.

Czym jest restrukturyzacja zapobiegawcza?

Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywy, instytucja restrukturyzacji to zbiór środków zmierzających do restrukturyzacji przedsiębiorstwa obejmujących: zmianę składu, stanu lub struktury aktywów i pasywów dłużnika lub jakiegokolwiek innego elementu jego struktury kapitałowej, na przykład sprzedaż aktywów lub części przedsiębiorstwa, oraz – w przypadku gdy tak przewidziano w prawie krajowym – sprzedaż jako przedsiębiorstwa kontynuującego działalność, a także wszelkie niezbędne zmiany operacyjne, lub połączenie tych elementów. Polega ona np. na zamianie długu na udziały w kapitale własnym spółki.

Restrukturyzacja z użyciem ww. środków powinna umożliwiać znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej przedsiębiorcom kontynuowanie ich działalności w pełnym lub choć częściowym zakresie. Jej celem jest skuteczna poprawa kondycji przedsiębiorstwa już na wczesnym etapie pojawienia się sytuacji kryzysowej i uniknięcie niewypłacalności firmy, ograniczając do minimum ryzyko zamknięcia rentownego podmiotu.

Główne cechy i zalety wczesnej restrukturyzacji

Restrukturyzacja zapobiegawcza ma przywrócić przedsiębiorstwo do dobrego stanu lub przynajmniej uratować te jego jednostki, które nadal są ekonomicznie rentowne, ratować miejsca pracy, jak i fachową wiedzę i umiejętności. Taki mechanizm ma zatem na celu również ochronę całej gospodarki kraju. Wszystko to umożliwi zwrot wierzycielom roszczonych przez nich wierzytelności w znacznie wyższej wysokości, niż byłoby to możliwe, gdyby przedsiębiorstwo dłużnika zlikwidowano. Z drugiej strony, Dyrektywa unijna wskazuje, że firmy nierentowne, niemające szans na wyjście z kryzysu, trzeba likwidować jak najszybciej. Podejmowanie wobec takich przedsiębiorstw działań restrukturyzacyjnych może bowiem tylko przyspieszyć proces generowanych strat i tym samym zwiększać szkody wierzycieli, pracowników, innych zainteresowanych podmiotów i całej gospodarki.

Jak deklaruje w swojej preambule unijna Dyrektywa unikanie niepotrzebnych kosztów ma odzwierciedlać wczesny charakter restrukturyzacji zapobiegawczej i zachęcać dłużników do ubiegania się o objęcie ich tym postępowaniem już na początkowym etapie pojawienia się trudności finansowych. Dlatego też powinni oni zasadniczo zachowywać kontrolę nad swoim majątkiem i działalnością firmy. Nadzorca restrukturyzacyjny powinien być więc powoływany tylko fakultatywnie. Jedynie w ściśle określonych okolicznościach jego powołanie byłoby obligatoryjne.

Jednocześnie Dyrektywa zakłada, by długi, które trudno rozdzielić na prywatne i mające źródło w działalności gospodarczej były przedmiotem jednego postępowania upadłościowego. Często bowiem jeden składnik majątku wykorzystywany jest przez przedsiębiorcę zarówno do działalności zawodowej, jak i prywatnej. Przepisy krajowe nie powinny więc stać na przeszkodzie objęciu prywatnych długów przedsiębiorcy prowadzonym wobec niego postępowaniem upadłościowym.

Dążąc natomiast do maksymalnego skrócenia postępowań restrukturyzacyjnych zgłoszenie wierzytelności, powiadamianie wierzycieli i wnoszenie skarg i odwołań powinno być możliwe za pośrednictwem środków komunikacji na odległość – drogą elektroniczną.

Również prawo spółek nie powinno zagrażać realizacji planu restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Zatem w przepisach państw członkowskich UE powinny zostać wprowadzone regulacje umożliwiające odstąpienie od części wymogów dotyczących obowiązków zwoływania walnego zgromadzenia i oferowania akcji akcjonariuszom z zachowaniem ich prawa pierwszeństwa, jeśli zabezpieczenie majątku spółki wymagałoby podjęcia szybkich, natychmiastowych działań.

Na czym polega restrukturyzacja zapobiegawcza?

Narzędzia restrukturyzacyjne powinny być dostępne zanim dłużnik stanie się niewypłacalny, a więc zanim spełni przesłanki do objęcia go postępowaniem upadłościowym i zostanie pozbawiony zarządu nad majątkiem. Plan restrukturyzacji powinien zawierać środki zapobieżenia niewypłacalności i zapewniać rentowność firmy.

Dyrektywa proponuje, by państwa członkowskie mogły ustanawiać tzw. testy rentowności, warunkujące dostęp przedsiębiorcy do zapobiegawczego postępowania restrukturyzacyjnego. Miałby ono być przeprowadzane bez uszczerbku dla majątku przedsiębiorstwa, a przybierałoby formę np. tymczasowego wstrzymania wobec niego czynności egzekucyjnych przez okres do 4 miesięcy (z możliwością wydłużenia tego okresu w skomplikowanych przypadkach do 12 miesięcy, a nawet i dłużej). A więc w okresie tym zadłużone przedsiębiorstwo zyskiwałoby ochronę przed wierzycielami. Poza tym, zadłużony przedsiębiorca mógłby sam, w ramach testu, udowodnić swoją rentowność. Kolejną cechą proponowanej restrukturyzacji zapobiegawczej jest, by w okresie jej trwania, osoby odpowiedzialne (np. członkowie zarządu spółek) były zwolnione z obowiązku zgłaszania wniosku o ogłoszenie upadłości.

Oprócz czasowego wstrzymywania czynności egzekucyjnych przepisy prawa krajowego powinny zapewniać, by kluczowi dostawcy dłużnika nie mogli w związku z objęciem dłużnika postępowaniem restrukturyzacyjnym powoływać się na tzw. klauzule ipso facto, czyli klauzule uprawniające do rozwiązywania umowy na dostawy z uwagi na obawę o niewypłacalność kontrahenta, nawet gdy ten wywiązuje się jeszcze ze swoich zobowiązań.

Możliwość pozyskania finansowania i dokonywania określonych płatności

Finansowanie pozyskane przez dłużnika dla realizacji planu restrukturyzacji, zarówno od istniejącego, jak i od nowego wierzyciela, podlegałoby określonej ochronie, tak by finansujący nie ponosili ryzyka związanego z ewentualnym późniejszym ogłoszeniem upadłości dłużnika, w tym odpowiedzialności karnej i cywilnej. Ochronie podlegałyby też określone, niezbędne dla funkcjonowania zadłużonego przedsiębiorstwa transakcje, tj.: zapłata honorariów związanych z doradztwem i negocjacjami dotyczącymi przyjęcia lub zatwierdzenia planu restrukturyzacji, zapłata wynagrodzeń pracowników, pozostałe płatności i wypłaty dokonywane w ramach prowadzenia zwykłej działalności.

Drugie życie

Ustawodawstwa poszczególnych państw członkowskich UE przewidują dłuższe lub krótsze okresy orzekanych wobec przedsiębiorców zakazów prowadzenia działalności. Założeniem proponowanych zmian w prawie restrukturyzacyjnym jest, by zadłużeni lub niewypłacalni przedsiębiorcy mieli szansę na szybszy powrót do prowadzenia działalności gospodarczej. Służyć temu miałoby wprowadzenie terminów, po których upływie następowałoby całkowite umorzenie długów, jak i skrócenie okresów, na jaki zakazy są wydawane. Wraz z umorzeniem długów przestawałyby obowiązywać wszelkie zakazy podejmowania lub kontynuowania działalności handlowej nałożone z tytułu niewypłacalności przedsiębiorcy.

Wczesne ostrzeganie o zagrożeniu

W ramach proponowanych zmian w prawie restrukturyzacyjnym Unia chce, aby w państwach członkowskich wprowadzono narzędzia wczesnego ostrzegania w postaci mechanizmów alarmowych sygnalizujących sytuację, gdy dłużnik nie uregulował określonych płatności, np. swoich zobowiązań podatkowych lub składek na ubezpieczenie społeczne.

Jakie korzyści dla firm mogłyby przynieść unijne zmiany w prawie restrukturyzacyjnym?

Prócz uchronienia przedsiębiorstwa przed likwidacją, a co za tym idzie, przed likwidacją miejsc pracy i zwiększeniem strat po stronie wierzyciela niebędącego w stanie odzyskać swoich środków od nieistniejącej już firmy, unifikacja prawa restrukturyzacyjnego i likwidacja istniejących pomiędzy ustawodawstwami państw członkowskich UE różnic oraz wdrożenie rozwiązań restrukturyzacji zapobiegawczej może w przyszłości skutkować:

• zapobieżeniem narastania kredytów i pożyczek, których spłata jest zagrożona;
• zmniejszeniem skali problemu, jaki tworzy się poprzez obowiązujące w niektórych państwach długie okresy zakazu prowadzenia działalności orzekane wobec przedsiębiorców, których firmy zlikwidowano, czy dłużników, którym umorzono dług – bo to tworzy przeszkody w podejmowaniu przez te podmioty działalności gospodarczej w ramach samozatrudnienia, jak i hamuje rozwój przedsiębiorczości;
• poprawą sytuacji, gdy brak skutecznych, wczesnych działań restrukturyzacyjnych powoduje niskie stopy odzysku wierzytelności, co zniechęca inwestorów do prowadzenia działalności w krajach, w których postępowania toczą się przewlekle lub są bardzo kosztowne;
• zmniejszeniem dodatkowych kosztów oceny ryzyka i transgranicznej egzekucji wierzytelności ponoszonych przez wierzycieli nadmiernie zadłużonych przedsiębiorców, którzy przenoszą się do innego państwa członkowskiego UE;
• zmniejszeniem dodatkowych kosztów wynikających z potrzeby przeniesienia się do innego państwa członkowskiego UE w celu skorzystania z umorzenia długów;
• obniżeniem kosztów restrukturyzacji zarówno dla dłużników, jak i wierzycieli;
• ułatwieniem restrukturyzacji grup spółek niezależnie od tego, gdzie na terytorium UE znajdują się siedziby podmiotów tworzących grupę;
• zwiększeniem przejrzystości i przewidywalności postępowań;
• zmniejszeniem przewlekłości postępowań upadłościowych.

Kto może zgłosić wniosek?

Plan restrukturyzacji może przedłożyć dłużnik, ale prawo krajowe państw członkowskich powinno dopuszczać możliwość złożenia takiego planu również przez wierzycieli i nadzorcę restrukturyzacyjnego. W roli zainteresowanych wierzycieli mogą wystąpić pracownicy restrukturyzowanego przedsiębiorstwa oraz jego udziałowcy.

Jeśli plan restrukturyzacji zostałby zakwestionowany przez zainteresowanego uczestnika postępowania, wówczas decyzję w sprawie wyceny zadłużonego przedsiębiorstwa podejmowałby organ sądowy lub administracyjny.

Dyrektywa nie obejmuje dłużników będących:

• zakładami ubezpieczeń i zakładami reasekuracji;
• instytucjami kredytowymi;
• firmami inwestycyjnymi lub przedsiębiorstwami zbiorowego inwestowania;
• kontrahentami centralnymi;
• centralnymi depozytami papierów wartościowych;
• oraz innymi instytucjami i podmiotami finansowymi;
• a także podmiotami publicznymi;
• i osobami fizycznymi niebędącymi przedsiębiorcami.

Podsumowanie

Wdrożenie przepisów unijnej Dyrektywy do krajowego obrotu gospodarczo-prawnego umożliwiłoby polskim przedsiębiorcom podejmowanie skutecznych działań naprawczych już na wczesnym etapie pojawiających się problemów finansowych, jeszcze zanim firma straci zdolność do spłaty pożyczek i kredytów.

Niestety, pomimo zobowiązania państw członkowskich UE do wdrożenia przepisów Dyrektywy do 17 lipca 2021 roku, polskie władze wykorzystały możliwość przedłużenia tego terminu o rok. A przecież proponowane przez Unię rozwiązania to koło ratunkowe i ogromna szansa na przetrwanie i na rozpoczęcie działalności na nowo po okresie umorzenia długów dla wielu przedsiębiorców. To również znacznie mniej kosztowne, a więc i bardziej dostępne dla mniejszych przedsiębiorstw, uproszczone procedury postępowania o zatwierdzenie układu, m.in. dzięki pełnej elektronizacji postępowania restrukturyzacyjnego i upadłościowego.