Co grozi za przekroczenie czasu pracy kierowcy?

Przeczytaj także: Utrata prawa jazdy nawet na 9 miesięcy - sprawdź kary dla kierowców i przewoźników

Przepisy, które regulują czas pracy kierowcy

Normy dotyczące czasu pracy kierowców, którzy realizują transport wyłącznie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, znajdziemy w przepisach ustawy z dnia 16 kwietnia o czasie pracy kierowców. Regulacja ta w sposób identyczny traktuje kierowców:

• zatrudnionych na podstawie stosunku pracy,
• wykonujących przewozy w ramach samozatrudnienia,
• niezatrudnionych przez pracodawcę, lecz wykonujących przewozy na jego rzecz.

Kierowcy realizujący przewóz drogowy osób lub rzeczy pojazdami przeznaczonymi do przewozu więcej niż dziewięciu osób wraz z kierowcą lub takimi, których dopuszczalna masa całkowita razem z przyczepą lub naczepą przekracza wagę 3,5 tony, są też zobowiązani do przestrzegania regulacji unijnych:

• rozporządzenia 561/2006 z dnia 15 marca 2006 r. wraz ze zmieniającym je rozporządzeniem 2020/1054 z dnia 15 lipca 2020 r. – jeżeli transport odbywa się na terytorium Wspólnoty Europejskiej, EOG lub Szwajcarii,
• umowy europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR) – jeżeli transport jest realizowany pomiędzy Wspólnotą Europejską, EOG lub Szwajcarią a państwem trzecim.

Kiedy można mówić o „pracy kierowcy”?

Trzeba zwrócić uwagę, że o czasie pracy kierowcy nie mówimy wyłącznie wtedy, kiedy aktywnie prowadzi pojazd. Według artykułu 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowcy jako czas pracy traktuje się okres od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego. Będą to m.in.:

• załadowywanie, rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem,
• nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym,
• czynności spedycyjne,
• obsługa codzienna pojazdów i przyczep,
• pozostałe prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy,
• niezbędne formalności administracyjne,
• utrzymanie pojazdu w czystości,
• obowiązkowa przerwa 15-minutowa (w przypadku 6-godzinnego lub dłuższego dnia pracy).

Zgodnie z ustawą, czas pracy kierowcy to również ten okres, w którym pozostaje on na stanowisku w gotowości do realizacji zadania. Jest to związane zwłaszcza z załadunkami i rozładunkami, w przypadku których trudno określić dokładną godzinę rozpoczęcia i zakończenia.

Jako czasu pracy nie traktuje się jednak:

• czasu dyżuru, jeśli podczas jego trwania kierowca nie wykonywał pracy,
• nieusprawiedliwionych postojów w trakcie prowadzenia pojazdu,
• dobowego, nieprzerwanego odpoczynku,
• przerwy w pracy (w sytuacji przyjęcia przerywanego czasu pracy).

Jeśli pracownik chce sprawdzić, czy pracodawca rozlicza jego czas pracy zgodnie z przepisami, może skorzystać z porady kancelarii prawnej wyspecjalizowanej w zakresie prawa pracy. Prawnicy przeanalizują umowę, regulaminy zakładowe i ewidencję czasu pracy, co pomoże określić, za co i w jakiej kwocie należy się wynagrodzenie.

Regulacje dotyczące czasu pracy kierowcy

Regulacje w prawie polskim różnią się od tych w rozporządzeniach unijnych. Oto najważniejsze kwestie, jakich należy przestrzegać przy sporządzaniu harmonogramu pracy kierowcy:

Przepisy krajowe

Zgodnie z krajowym ustawodawstwem, pracodawca ma prawo do wprowadzania indywidualnego rozkładu czasu pracy na potrzeby rozliczania czasu pracy i wynagrodzenia za opcjonalne nadgodziny. Jeśli z tego zrezygnuje, przyjmuje się, że doba=kolejne 24 godziny począwszy od rozpoczęcia pierwszej czynności zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy.

W ustawie o czasie pracy kierowców znajdziemy też pojęcie dyżuru. Chodzi o czas, w którym kierowcy pozostają do dyspozycji pracodawcy poza ustalonymi godzinami pracy. Nie można zaliczyć dyżuru na poczet dobowego, nieprzerwanego odpoczynku. Poza tym, za wykonanie dyżuru kierowcy przysługuje prawo do odbioru wolnego czasu lub (w razie braku takiej opcji) do wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania bądź 60% bazowej kwoty.

Dobowy i tygodniowy czas pracy kierowcy

Kolejną ważną kwestią jest dobowy i tygodniowy czas pracy kierowcy. Tutaj warto wiedzieć, że według art. 11 i 12 ustawy o czasie pracy kierowców, czas pracy nie może przekroczyć 8 godzin na dobę w pięciodniowym tygodniu pracy oraz z zastrzeżeniem czteromiesięcznego okresu rozliczeniowego, a także 48 godzin w tygodniu z uwzględnieniem nadgodzin.

Obie strony mogą ustalić między sobą zwiększenie limitu do 60 godzin w tygodniu pod warunkiem, że zachowają średni limit w konkretnym okresie rozliczeniowym. Suma godzin pracy w roku kalendarzowym (w tym razem z godzinami nadliczbowymi ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy) nie może przekroczyć 260 godzin.

Gdy kierowca wykonuje swoją pracę w godzinach nocnych, jego dobowy czas pracy nie może przekraczać 10 godzin. Pora nocna według przepisów to okres 4 godzin między północą, a godziną 7 rano dnia następnego.

Kierowca ma też prawo do przerwy:

• nie krótszej niż 30 minut – kiedy czas pracy wynosi 9 lub mniej godzin,
• nie krótszej niż 45 minut – kiedy czas pracy wynosi więcej niż 9 godzin.

Przerwę wynikłą z długiego czasu pracy skraca się o piętnastominutowy czas odpoczynku, który pracodawca jest zobligowany wprowadzić wtedy, gdy czas pracy wyniesie minimum 6 godzin.

Ponadto w każdej dobie kierowca ma prawo do minimum 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku (35 w skali tygodnia), który wykonuje w pojeździe jeśli auto znajduje się na postoju i ma miejsce do spania.

Zmiana systemu pracy przy przewozach drogowych

Oprócz podstawowego modelu czasu pracy, pracodawca ma możliwość wprowadzenia innych rozwiązań. Wśród nich wyróżniamy na przykład:

Równoważny czas pracy

W tym wariancie zwykły tryb zliczania czasu pracy zamienia się na czas równoważny, w którym okresy dwunastogodzinnej pracy są przeplatane z czasem wolnym o takiej samej długości, bądź dniami zupełnie wolnymi od pracy. Zazwyczaj wprowadza się go na jeden miesiąc, ale ze względu na okoliczności, np. gdy jest to związane z porami roku czy niekorzystnymi warunkami pogodowymi, można wydłużyć równoważny czas pracy aż do 4 miesięcy.

Zadaniowy czas pracy

W ustawie znajdziemy też możliwość stosowania zadaniowego czasu pracy, gdy wynika to ze szczególnej organizacji lub charakteru danej działalności. Wciąż jednak zobowiązuje to pracodawcę do przestrzegania zasad związanych z wypoczynkiem, przerwami, za to samo zadanie musi być możliwe do zrealizowania w bazowym czasie 8 godzin. Ponadto w tym wariancie rozkład czasu pracy jest ustalany przez samego kierowcę.

Przerywany czas pracy

Ostatnia opcja to to zamiana czasu pracy na przerywany, w którym na dobę przypada jedna przerwa trwające nie więcej niż 5 godzin (lub 6 w przypadku przewozów regularnych, jeśli czas pracy nie przekracza 7 godzin). Podczas przerwy kierowca dowolnie rozporządza swoim czasem, a przy tym zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia.

Jak wprowadzać inne systemy pracy? Należy robić to w układzie zbiorowym, regulaminie lub obwieszczeniu. W niektórych sytuacjach trzeba też zawiadomić inspektora pracy. Ponadto układu zbiorowe pracy mogą wdrażać wyższe normy minimalne bądź niższe normy maksymalne niż określone na mocy ustawy o czasie pracy kierowców.

Co zrozumiałe, przekroczenie czasu pracy kierowcy jest częstą przyczyną spraw toczonych na Sali sądowej. W celu uniknięcia takich problemów i konfliktów z pracownikami, warto skonsultować regulamin lub treść układu zbiorowego z kancelarią prawną.

Przepisy unijne

Główne regulacje czasu pracy kierowców realizujących przewozy na terenie Unii Europejskiej zostały zawarte w rozporządzeniu 561/2006. Oto zbiór najważniejszych norm związanych z czasem pracy kierowców, którzy wykonują przewóz osób lub towarów w obrębie Wspólnoty:

Czas pracy kierowców

Według unijnego rozporządzenia pracodawca jest zobowiązany do organizacji pracy przedsiębiorstwa tak, aby zapewnić kierowcy powrót do bazy, w której rozpoczyna się jego tygodniowy okres odpoczynku bądź powrót do miejsca zamieszkania. Poza tym pracodawca musi prowadzić dokumentację czasu pracy kierowców i ponosić koszty związane z ich zakwaterowaniem.

• Dzienny czas pracy kierowcy nie może przekroczyć 9 godzin z zastrzeżeniem, że nie częściej niż 2 razy tygodniowo pracodawca może wydłużyć go do 10 godzin.
• Tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 56 godzin, za to w ciągu dwóch kolejnych tygodni, 90 godzin.
• Po okresie nieprzerwanej jazdy trwającej przynajmniej 4,5 godziny, kierowcy przysługuje prawo do przerwy o długości 45 minut (nie mniej niż 15 minut, jeżeli zostanie wygospodarowana również druga część przerwy trwająca 30 minut), chyba że kierowca po zakończeniu pracy rozpoczyna czas odpoczynku.

Czas odpoczynku kierowców

W rozporządzeniu znajdziemy też pojęcia określające okresy między kolejnymi jazdami. Oto rodzaje odpoczynku definiowane przez przepisy UE:

• regularny dzienny okres odpoczynku – nieprzerwany odpoczynek trwający co najmniej 11 godzin (czas ten może być podzielony na części trwające nie mniej niż 3 i 6 godzin),
• skrócony dzienny okres odpoczynku – nieprzerwany odpoczynek trwający co najmniej 9, choć krócej niż 11 godzin,
• regularny tygodniowy okres odpoczynku – odpoczynek trwający co najmniej 45 godzin,
• skrócony tygodniowy okres odpoczynku – odpoczynek trwający krócej niż 45, ale nie mniej niż 24 godziny.

Kierowca ma więc do dyspozycji dzienny i tygodniowy czas odpoczynku. Dzienny okres odpoczynku musi wynosić minimum 11 godzin, za to pomiędzy dwoma tygodniowymi okresami odpoczynku mogą występować nie więcej niż trzy skrócone dzienne odpoczynki.

Gdy przejazd jest realizowany w godzinach między 22 a 6 rano, pojazd musi posiadać załogę wieloosobową lub należy skrócić ten czas pracy do 3 godzin.

Według zasady ogólnej, w ciągu kolejnych dwóch tygodni pracy kierowca powinien wykorzystać minimalnie:

• dwa regularne tygodniowe okresy odpoczynku albo
• jeden regularny tygodniowy okres odpoczynku oraz jeden skrócony okres odpoczynku trwający co najmniej 24 godziny.

Tygodniowy okres odpoczynku musi rozpoczynać się nie później niż od zakończeniu sześciu 24-godzinnych okresów pracy. Liczy się to od końca poprzedniego okresu odpoczynku. Gdy okres odpoczynku ulega skróceniu, pracownikowi przysługuje równoważny czas odpoczynku wykorzystywany wraz z innym odpoczynkiem trwającym minimum 9 godzin.