Prawa konsumenta. Nowe zasady rękojmi i gwarancji

Przeczytaj także: Rękojmia a gwarancja. Gdzie tkwi różnica?

Czeka nas istotna zmiana przepisów dotyczących ochrony praw konsumentów – wprowadzi ją ustawa o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz ustawy – Kodeks cywilny. Trwają bowiem prace legislacyjne mające na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego dwóch dyrektyw unijnych:

• dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych, oraz
• dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE.

Obie dyrektywy weszły w życie 11 czerwca 2019 r., zaś państwa członkowskie zobowiązane były do ich implementacji do 1 lipca 2021 r. z mocą od 1 stycznia 2022 r. Z uwagi stopień zaawansowania procesu legislacyjnego, który utknął na konsultacjach społecznych, oczywistym jest, że nowe przepisy nie wejdą w życie z początkiem nowego roku. Warto jednak wiedzieć, na czym zmiany mają polegać, zwłaszcza, że dotkną one szerokie grono przedsiębiorców.

Zmiana przepisów dotyczyć będzie wszystkich przedsiębiorców prowadzących sprzedaż na rzecz konsumentów – zmieniają się bowiem przepisy regulujące odpowiedzialność z tytułu rękojmi i gwarancji za wady towarów wobec konsumentów, trzeba więc przygotować się na nowe zasady reklamacji.

Rękojmia i gwarancja konsumencka

Dotąd odpowiedzialność za wady towarów regulował kodeks cywilny, przepisami wspólnymi dla konsumentów i podmiotów nie posiadających statusu konsumenta. Przewidziane były wprawdzie pewne odrębności zwiększające ochronę konsumentów, jak choćby zakaz wyłączania odpowiedzialności z tytułu rękojmi jeśli nie zezwala na to przepis szczególny, jednak co do zasady regulacje były wspólne. Projektowana ustawa ma to zmienić. Do ustawy o prawach konsumenta ma zostać dodany odrębny rozdział 5a zatytułowany „Rękojmia i gwarancja konsumencka”, zaś regulacje dotyczące rękojmi i gwarancji zawarte w kodeksie cywilnym mają zostać ograniczone do odpowiedzialności za wady towarów sprzedawanych przedsiębiorcom. Przesądza o tym przepis art. 43a projektowanej ustawy, który wprost stanowi, że do umów sprzedaży, dostawy, o dzieło i innych umów zobowiązujących do przeniesienia na konsumenta własności towaru nie stosuje się przepisów kodeksu cywilnego.

Z regulacji rękojmi i gwarancji konsumenckiej znika pojęcie wady. Zastępuje je pojęcie braku zgodności towaru z umową, za który odpowiada przedsiębiorca. Zdefiniowano też to pojęcie bardziej wyczerpująco w stosunku do definicji wady objętej art. 556¹ k.c.

Żeby towar był zgodny z umową musi spełniać szereg warunków:

• w zgodnie z umową musi pozostawać opis, rodzaj, ilość i kompletność towaru,
• towar musi być przydatny do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi – jeśli konsument powiadomił o nim przedsiębiorcę najpóźniej w momencie zawarcia umowy, a przedsiębiorca ten cel zaakceptował,
• konieczne jest, by towar nadawał się do celów, dla których zazwyczaj korzysta się z towaru tego rodzaju,
• towar powinien występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może zasadnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienia złożone przez przedsiębiorcę – a więc choćby zapewnienia wynikające z reklamy towaru,
• przedsiębiorca musi dostarczyć towar z akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać,
• towar powinien być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy i odpowiadać opisowi takiej próbki lub wzoru.

Tak jak dotąd, przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności towaru z umową wówczas, gdy istniał on chwili dostarczenia towaru. Nie zmienia się także okres trwania odpowiedzialności – przedsiębiorca odpowiada wówczas, gdy brak zgodności towaru z umową ujawni się w ciągu 2 lat od dostarczenia towaru. Okres ten może być skrócony, gdy towar jest używany, nie więcej jednak niż do roku. Zachowano także zasadę, że jeśli wada ujawni się przed upływem roku od dostarczenia towaru domniemywa się, że istniała w chwili jego dostarczenia.

Bardziej czytelnie niż w kodeksie cywilnym uregulowano prawa przysługujące konsumentowi w przypadku braku zgodności towaru z umową, zaś przysługujące mu środki ochrony uregulowano hierarchicznie. W przypadku, gdy towar nie będzie zgodny z umową konsument ma prawo w pierwszej kolejności żądać naprawy lub wymiany towaru. Dopiero wówczas, gdy przedsiębiorca:

• odmówi naprawy lub wymiany, bądź
• naprawiał lub wymieniał już towar, bądź
• brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia natychmiastowe obniżenie ceny lub odstąpienie od umowy,

konsument będzie mógł skorzystać z dalej idących środków ochrony i żądać obniżenia ceny towaru lub odstąpić od umowy. Pomimo odmiennego sformułowania przepisów wydaje się, że jest to rozwiązanie analogiczne do tego, które przewiduje obecnie kodeks cywilny – wprawdzie art. 560 k.c. pozornie daje prawo do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy już na pierwszym etapie reklamacji, jednak sprzedawca może tym uprawnieniom zapobiec niezwłocznie wymieniając rzecz na wolną od wad lub usuwając wadę. Efekt jest więc ten sam – najpierw naprawa lub wymiana, potem dopiero prawo do obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy.

Ważną zmianą jest natomiast wprowadzenie domniemania istotności wady. Nowe przepisy, podobnie jak aktualne, przewidują, iż niedopuszczalne jest odstąpienie od umowy jeśli wada jest nieistotna. Jednak projekt ustawy przewiduje, że domniemywa się, że niezgodność towaru z umową jest istotna. Oznacza to przeniesienie ciężaru dowodowego z kupującego na sprzedawcę. Dotąd to kupujący musiał wykazać, że wada jest istotna i wobec tego może skorzystać z prawa odstąpienia od umowy. Teraz to sprzedawca będzie musiał udowodnić, że wada jest nieistotna i prawo do odstąpienia nie przysługuje konsumentowi.

Podobnie wyglądają aktualna i projektowana regulacja jeśli chodzi o możliwość wyboru pomiędzy naprawą a wymianą produktu, choć wydaje się, że przez sposób sformułowania przepis umacnia pozycję przedsiębiorcy. Dotąd kupujący będący konsumentem mógł zamiast zaproponowanej przez sprzedawcę naprawy żądać wymiany, lub zamiast wymiany domagać się naprawy, a sprzedawca mógł bronić się przed tym wyborem podnosząc, iż sposób usunięcia wady, którego domaga się kupujący jest niemożliwy lub nadmiernie kosztowny. Nowe przepisy przewidują natomiast, że przedsiębiorca ma prawo dokonać wymiany pomimo żądania naprawy, lub naprawy pomimo żądania wymiany, jeśli doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwy lub wymaga nadmiernych kosztów. Dodaje się także, że jeśli niemożliwość lub nadmierność kosztów dotyczą zarówno naprawy jak i wymiany, wówczas przedsiębiorca może odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową – otwierając tym samym konsumentowi drogę do odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia ceny.

W nowo projektowanych przepisach pojawiły się terminy, w których przedsiębiorca zobowiązany jest rozliczyć się z konsumentem. Pierwszym z nich jest termin zwrotu kwot należnych konsumentowi w związku ze skorzystaniem z prawa obniżenia ceny – zwrot ten powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od otrzymania oświadczenia konsumenta o obniżeniu ceny. Również 14 dni ma przedsiębiorca na zwrot konsumentowi ceny w razie odstąpienia przez niego od umowy – termin ten jednak biegnie od dnia otrzymania zwrotu towaru od konsumenta.

Ważnym dla wzmocnienia ochrony konsumenta przepisem jest postanowienie przewidujące, że dopóki przedsiębiorca nie zrealizuje uprawnień konsumenta z tytułu rękojmi, do tego czasu nie może dochodzić od konsumenta zapłaty ceny.

W zakresie gwarancji nowe przepisy są dość skąpe. Przewidują jedynie, że udzielona przez przedsiębiorcę gwarancja nie może przewidywać warunków naprawy lub wymiany mniej korzystnych dla konsumenta niż przewidują to przepisy regulujące uprawnienia do żądania wymiany lub naprawy w ramach rękojmi. Przewidziano także, że odstępstwo na niekorzyść konsumenta od warunków gwarancji określonych w reklamie jest bezskuteczne.

Zmiany przepisów bez wątpienia wymagają weryfikacji procedur reklamacyjnych przyjętych u wszystkich tych przedsiębiorców, którzy prowadzą sprzedaż detaliczną.

Anna Gąsecka, adwokat w