Umowa IT. Jakie prawo i sąd właściwy w sporach sądowych?

Przeczytaj także: Jak sformułować klauzulę arbitrażową, by móc ominąć sądy państwowe?

Główne rodzaje umów IT

Branża IT wzbudza skojarzenia przede wszystkim z pracą informatyka-programisty, czasem konserwatora sieci. Jednak zakres takich usług cyfrowych jest znacznie większy. Poniżej przedstawiamy najczęściej spotykane umowy w tej branży:

• Umowa wdrożeniowa – tym typie kontraktu wykonawca zobowiązuje się do wdrożenia konkretnych rozwiązań w środowisku informatycznym zamawiającego. Zależnie od szczegółów umowy, może obejmować ona stworzenie części albo całości oprogramowania, szkolenia pracowników, czy przygotowanie dokumentacji. Często jest to tzw. zobowiązanie rezultatu, gdzie wykonawca jest odpowiedzialny za rezultat swojego działania. W umowach wdrożeniowych istotną kwestią jest regulacja współpracy stron w ramach tzw. sprintów. Są to krótkie, czasem kilkudniowe etapy prac, w ramach których wykonawca wdrażania określone elementy. Poza etapami, bardzo uwzględnić w umowie ich odbiory oraz testy oprogramowania, a także uzgodnić kwestię praw autorskich do tworzonego software’u i ewentualnego wsparcia serwisowego, czy procedury wcześniejszego zakończenia współpracy, tzw. exit plan.
• Umowa SLA (Service Level Agreement) – założeniem umowy SLA jest utrzymanie świadczenia usług na konkretnym poziomie. Może polegać to na usuwaniu błędów określonej kategorii albo w uzgodnionym czasie. W kontraktach SLA zazwyczaj znajduje się wskazanie parametrów, które mają podlegać kontroli, a także poziomu, na jakim usługodawca ma je utrzymywać. Bardzo ważne jest w tym przypadku zdefiniowanie rodzajów usterek oprogramowania oraz sposobu ich zgłaszania oraz obsługi serwisu. Strony mogą także uwzględnić w umowie Uptime, a więc jakościowy dostęp do danych usług w trakcie pracy systemu komputerowego.
• Umowa utrzymaniowa – czyli serwis na żądanie, w którym wykonawca jest zobligowany do zapewnienia sprawnego działania sieci usługobiorcy. Takie działania polegają głównie na zapewnieniu hostingu, usuwaniu błędów oprogramowania, czy utrzymaniu sprawnego działania infrastruktury.

Bywa, że sformułowanie zapisów umownych czy ich interpretacja przysparzają wielu problemów. Z tego względu warto skorzystać z usług kancelarii wyspecjalizowanej w obszarze IT, która opiniuje tego typu kontrakty, sugeruje stosowne zmiany, a także podejmuje się negocjacji z kontrahentem.

Wśród charakterystycznych cech umów IT wymienia się międzynarodowy zasięg. W odróżnieniu od prostych umów nazwanych, w ramach których dochodzi do współpracy podmiotów zlokalizowanych na terenie tego samego kraju (a nawet miasta), częściej zdarzają się umowy IT, gdzie stronami są podmioty z dwóch innych państw. Ze względu na międzynarodową współpracę rodzą się więc pytania o właściwe prawo materiale i sąd, który rozstrzygnie taki spór.

Klauzula wyboru w umowie IT – kiedy ma znaczenie?

Strony kontraktu mogą skorzystać z klauzuli wyboru prawa właściwego, co pozwala im na podjęcie decyzji o podporządkowaniu całości lub części umowy innemu porządkowi prawnego niż wynika z okoliczności zawarcia umowy. Mimo to ustawa Prawo prywatne międzynarodowe jest wyłączona w zakresie zobowiązań umownych przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 2008 Nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (tzw. Rzym I).

Według rozporządzenia strony mogą wybrać prawo właściwe i porządek dowolnego państwa (również nienależącego do UE). Zawarcie tego typu klauzuli w umówienie wymaga zachowania żadnej formy szczególnej. Dlatego strony mogą wprowadzić ją nawet do umowy zawieranej na odległość, za pośrednictwem np. Internetu. Prawo właściwe wybrane przez strony można nawet zmienić już po zawarciu kontraktu zgodnie z art. 3 ust. 2 rozporządzenia. Jednak modyfikacja ta nie może naruszać praw osób trzecich.

Istotny jest art. 18 ust. 1 rozporządzenia, w którym określono, że wybór prawa właściwego obejmuje również opcjonalne domniemania prawne i rozłożenie ciężaru dowodu. Trzeba mieć to na uwadze, gdyż to właśnie część dowodowa często odgrywa decydującą rolę w zwycięstwie lub porażce w sprawie.

Ponadto każda z klauzul prawnych może zostać wykorzystana także wtedy, gdy obie strony umowy pochodzą z tego samego kraju (np. z Polski). Mimo to według art. 3 ust. 3 rozporządzenia w tym przypadku w pierwszej kolejności umowa jest oceniana pod kątem bezwzględnie obowiązujących norm konkretnego państwa. Dopiero w drugiej kolejności bierze się pod uwagę państwo wybrane.

Takie rozróżnienie norm ius cogens oraz ius dispositivi komplikuje też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2014 roku, sygn. II CSK 290/13. Zgodnie z nim charakter normy prawnej nie wynika tylko z jej brzmienia, ale też z zasady moralnej intencji ustawodawcy lub celu społecznie gospodarczego. Wskazówką w tym temacie może być rozporządzenie Rzym I, który wskazuje w art. 9 ust. 1, że „(…) Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. (…)”.
Preambuła zawiera jednak zapis, że pojęcia „przepisów wymuszających zastosowanie” i „przepisów, których nie można włączyć w drodze umowy” nie stanowią synonimów. W związku z tym, pierwsze z nich powinno być traktowane bardziej restrykcyjnie.

W wyjątkowych sytuacjach sąd orzekający na mocy artykułu 9 ust. 3 rozporządzenia, może przyznać skuteczność przepisom wymuszającym zastosowanie w zakresie, w jakim powodują, że wykonanie umowy nie jest zgodne z prawem. Tego typu decyzje muszą być jednak uzasadnione charakterem, celem i rezultatami stosowania lub niestosowania takich norm.

Prawo właściwe w umowach IT i przykładowe klauzule

Duża liczba nienazwanych umów z branży IT stanowi kontrakty zbliżone do świadczenia usług. W takich przypadkach wybór prawa jest szczególnie zalecany wtedy, gdy miejsce pobytu jednej ze stron mieści się za granicą. Według art. 4 ust. 1 pkt. B rozporządzenia, jeśli strony nie wybrały prawa właściwego, to dla umów o świadczenie usług uwzględnia się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce stałego pobytu usługodawcy.

Trzeba przy tym mieć na uwadze, że decyzja podjęta przez strony nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego. Art. 4 ust. 3 rozporządzenia uwzględnia ograniczenie polegające na tym, że gdy umowa wykazuje ściślejszy związek z prawem innego państwa niż wybrane przez strony, stosowane jest prawo właśnie tego państwa. Tego typu zapis daje więc otwarte pole do argumentacji.

W rozporządzeniu znajdziemy łącznik „najściślejszego związku”, który reguluje brak wyboru prawa właściwego dla spraw transgranicznych. Według art. 4 ust. 4 rozporządzenia Rzym I, gdy nie można ustalić prawa właściwego na podstawie rodzaju umowy lub ustalenia stron, stosuje się porządek tego kraju, z którym dana umowa ma najściślejszy związek.

Ważną funkcję pełnią też przykładowe postanowienia umowne, które regulują prawo właściwe. Ich forma zależy od tego, czy strony chcą poddać pod porządek państwa trzeciego całość swych relacji, czy tylko ich część. Gdy klauzula ma dotyczyć kompleksowego kontraktu, może mieć następującą formę: „Prawem właściwym dla wszelkich zobowiązań wynikających z niniejszej umowy będzie prawo niemieckie”.

Gdy strony decydują się na poddanie wyłącznie części umowy pod obce normy prawne, to mogą zastosować kilka porządków prawnych, np. „W zakresie odpowiedzialności stron z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania właściwym będzie prawo francuskie. W pozostałym zakresie właściwe będzie prawo hiszpańskie”.

Należy pamiętać o zachowaniu rozwagi i dokładności przy wskazywaniu, która część umowy będzie podlegać konkretnemu porządkowi prawnemu. W innym przypadku może przysporzyć to pewnych problemów. W celu sprawdzenia, czy postanowienia umowy faktycznie zabezpieczają nasze interesy, najlepiej skontaktować się z wykwalifikowanymi prawnikami.

Właściwość sądu – co to jest?

Klauzula wyboru prawa daje możliwość zarządzania w dużym zakresie normami materialnymi. Za to zapis o właściwości sądu pozwala na wybór sądu, który będzie rozpatrywał spory wynikłe z umowy. Właściwość sądu to kompetencje danego sądu do rozpatrywania spraw określonego rodzaju. Zazwyczaj takie określenie pojawia się w trzech konfiguracjach:

• Właściwość miejscowa
• Właściwość rzeczowa
• Właściwość funkcjonalna

Zależnie od typu sprawy, można spotkać też właściwość ogólną, przemienną, delegacyjną, umowną lub wyłączną. Właściwość rzeczowa mówi o tym, który sąd będzie rozpoznawał sprawę w pierwszej instancji. O tym, czy będzie to sąd rejonowy czy okręgowy, decyduje przedmiot lub wartość sporu. Gdy sprawa jest przekazana do sądu rejonowego, dewolutywne środki odwoławcze (np. zażalenie, apelacja) są rozpatrywane przez sąd okręgowy. W drugim przypadku funkcję instancji odwoławczej pełni sąd apelacyjny.

Właściwość miejscowa pozwala określić, który sąd właściwy rzeczowo zajmie się sprawą. Zwykle, zgodnie ze starorzymską paremią actor sequitur forum rei, decyduje o tym siedziba pozwanego lub miejsce zamieszkania, ale strony mogą zmienić tę zasadę.

Za to właściwość funkcjonalna ma ścisły związek z właściwością rzeczową i określa sąd wyższego rzędu nad sądem pierwszej instancji.

Co, gdy nie można zmienić właściwości sądu?

Strony sporu nie zawsze mogą zmienić właściwość sądu, ale mają możliwość podjęcia próby zmiany składu sędziowskiego. W tym celu wystarczy złożyć wniosek o wyłączenie sędziego. Zależnie od wybranej strategii procesowej, można wykazać „twarde podstawy”, które uzasadnią wyłączenie sędziego ze składu na podstawie artykułu 48 k. p. c., np. ze względu na powinowactwo, pokrewieństwo, albo udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Czasem pomimo braku precyzyjnych podstaw, warto spróbować wykazać brak obiektywizmu osoby orzekającej na podstawie art. 49 k.p.c. Jednak takie wnioski nie zawsze dają oczekiwany efekt. Według 53 k.p.c., strona nie może żądać wyłączenia sędziego tylko na podstawie jego rozstrzygnięć w przedmiocie postępowania dowodowego. Nie można również wnioskować ponownie w sprawie tego samego sędziego i podając te same okoliczności.

Udowodnienie przesłanek, które znajdują się w art. 48 do 54 k.p.c. oraz skorzystanie z instytucji iudex suspectus lub iudex inhabilis warto powierzyć prawnikowi, gdyż wymaga to odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.

Wybór sądu właściwego w umowach IT

W branży IT bardzo często dochodzi do zawierania umów przez kontrahentów zlokalizowanych w różnych państwach. Właściwość miejscowa w odniesieniu do umów wymaga więc zwrócenia uwagi na treść art. 31 § 1 k.p.c. w zw. z art. 34 k.p.c. Wprowadza on tzw. właściwość naprzemienną, czyli formę rozszerzenia właściwości ogólnej.

Art. 34 k.p.c. mówi, że: „(…) powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania. (…)”.

Ponadto ustawa w art. 46 k.p.c. daje możliwość wprowadzenia zapisu o właściwości umownej, czyli klauzuli prorogacyjnej, np. w formie klauzuli umownej lub odrębnego dokumentu. W przepisie tym uwzględniono możliwość zmiany właściwości miejscowej ogólnej oraz przemiennej, gdy strony nie postanowiły inaczej lub powód nie złożył pozwu przez portal EPU. Strony nie mają jednak prawa do zmiany właściwości wyłącznej.

Przykładowa treść umownej klauzuli prorogacyjnej może wyglądać tak: „Wszelkie spory, jakie wynikną w związku z realizacją niniejszej umowy, będą załatwiane polubownie. W przypadku niemożności ugodowego usunięcia wątpliwości, spory zostaną poddane pod rozstrzygnięcie sądowi powszechnemu właściwemu dla siedziby Zamawiającego.”

Za pomocą tego typu klauzuli strony mogą wskazać jako sąd właściwy organ, który nie ma związku z ich siedzibami. Poza odległością od miejsca zamieszkania strony, przy wyborze sądu właściwego najlepiej zwrócić uwagę także na dominującą w danym rejonie linię orzeczniczą. Rozstrzygnięcia w takich sprawach mogą różnić się w zależności od sądu, dlatego warto wykorzystać to jako formę przewagi i zasięgnąć porady prawnika w tej kwestii.

Wpływ sądu właściwego i prawa na spór sądowy

W umowie, poza obowiązkami i prawami stron czy warunkami zapłaty wynagrodzenia, ogromne znaczenie mają postanowienia końcowe. Wśród nich ważną rolę odgrywa klauzula prawa właściwego oraz klauzula prorogacyjna. Wstępnie może się wydawać, że nie mają aż takiego znaczenia – jednak to właśnie od nich zależy, gdzie i w oparciu o jakie przepisy prawa będzie toczyć się spór sądowy.

Każdy z tych zapisów powinien przygotować prawnik, który zadba o ochronę interesu reprezentowanej strony. Inaczej może się okazać, że klient będzie zmuszony do dojeżdżania do sądu znajdującego się w innym kraju, a także prowadzić spór według nieznanych, obcych norm prawa materialnego. Wniosek jest prosty: przed podpisaniem umowy warto zwrócić się o pomoc do profesjonalnego pełnomocnika, co pozwoli uniknąć kosztownych błędów w tym zakresie.

Marcin Staniszewski