Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika. Możliwe, ale ryzykowne?

Przeczytaj także: Bezzasadne wypowiedzenie umowy przez pracownika - jakie roszczenia pracodawcy?

Obowiązujące przepisy Kodeksu pracy wskazują, że pracownik może rozwiązać umowę o pracę, składając wypowiedzenie. W takiej sytuacji będzie świadczyć pracę do końca okresu wypowiedzenia, o ile pracodawca nie zwolni go z tego obowiązku albo też nie skieruje na urlop wypoczynkowy.

Pracownikowi przysługuje jednak możliwość rozwiązania umowy o pracę w trybie nadzwyczajnym, a więc bez wypowiedzenia. W tym przypadku rozwiązanie umowy o pracę następuje w trybie natychmiastowym - w momencie, gdy oświadczenie woli pracownika w tej sprawie dociera skutecznie do pracodawcy i ma on możliwość zapoznania się z jego treścią.

Kiedy możliwe jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika?

Art. 55 kodeksu pracy przewiduje dwie sytuacje, w których może mieć zastosowanie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika. Po pierwsze, jeżeli pracownik uzyska zaświadczenie od profesjonalnego organu (np. lekarza), w którym stwierdzono szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie oraz w którym określono termin przeniesienia pracownika do innego rodzaju pracy. Jeśli pracodawca nie zrealizuje wyznaczonego terminu i nie przeniesie pracownika do wykonywania innej pracy, otwiera to drogę do rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Drugą przesłanką jest dopuszczenie się przez pracodawcę do "ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika" określonych w art. 94 kodeksu pracy. Ta przyczyna zastosowania opisywanego trybu rozwiązania umowy o pracę jest trudniejsza i bardziej skomplikowana, ponieważ jest ocenna - to pracownik musi wykazać uchybienie obowiązku przez pracodawcę np. brak wypłaty wynagrodzenia za pracę.

Jak podkreśla Piotr Kuźmiński, prawnik DAS Towarzystwa Ubezpieczeń Ochrony Prawnej, istotą stosunku pracy jest obowiązek zapewnienia pracownikowi przez pracodawcę warunków do świadczenia pracy oraz wypłacanie mu wynagrodzenia. Aby ustalić, czy mamy do czynienia z ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków wobec pracownika, należy zapoznać się z obowiązkami pracodawcy, które zostały skonkretyzowane w kodeksie pracy.

Jak wskazuje ekspert, wśród podstawowych obowiązków pracodawcy można wymienić m.in.:

• poszanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika,
• zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu,
• obowiązki z zakresu BHP,
• terminową wypłatę wynagrodzenia w należnej wysokości.

Obowiązki pracodawcy mogą ponadto wynikać z umowy jaką pracownik ma z pracodawcą lub obowiązującego u danego pracodawcy układu zbiorowego – wymienia Piotr Kuźmiński.

Tak więc jeżeli pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia, to nawet jeżeli nie wynika to z jego złej woli, a z braku środków finansowych spowodowanych czynnikami od niego niezależnymi, pracownik może zastosować tryb rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

- W aktualnym stanie zagrożenia epidemiologicznego spowodowanego wirusem COVID-19 może się pojawić nowy, ciekawy przypadek - zarzucenie pracodawcy naruszenia obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zapewne w przyszłości orzecznictwo sądowe w tej materii będzie bogate – dodaje prawnik.

Pożegnanie z pracodawcą bez okresu wypowiedzenia

W chwili, gdy wystąpi jedna z wyżej opisanych przyczyn, pracownik jest uprawniony do rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia. Chcąc z takiego prawa skorzystać, musi w tym celu złożyć pracodawcy swoje oświadczenie, które powinno być sporządzone pisemnie oraz zawierać uzasadnienie.

Pracownik może skorzystać z tej możliwości w ciągu miesiąca od momentu wystąpienia przyczyny rozwiązania umowy. Przykładowo, w momencie gdy pracownik nie uzyskał wypłaty na czas, początkiem takiego terminu do złożenia oświadczenia może być data, w której wynagrodzenie powinno wpłynąć na jego konto – wyjaśnia Piotr Kuźmiński.

Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika skutkuje powstaniem obowiązku po stronie pracodawcy do wypłaty odszkodowania na rzecz pracownika. Jego wysokość powinna odpowiadać wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku rozwiązania umowy o pracę na czas określony odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.

- Warto zauważyć, że odszkodowanie nie będzie przysługiwało pracownikowi, który jako przyczynę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia podał szkodliwe warunki pracy – doprecyzowuje Piotr Kuźmiński.

Warto wiedzieć o ryzyku

Pracownik stosując opisywane rozwiązanie musi być świadomy ryzyka, jakie bierze na siebie, jeżeli w drodze postępowania sądowego uznano by, że błędnie ocenił sytuację i jego uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia nie powstało. Pracodawca ma wówczas prawo zgłosić roszczenie o odszkodowanie, jeżeli uzna, że rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia było nieuzasadnione.

Jednak w tym przypadku także należy pamiętać, że analogicznie do odszkodowania pracownika, roszczenie o odszkodowanie pracodawcy należne jest tylko wtedy, gdy jako przyczynę zakończenia stosunku pracy podano ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika, a nie szkodliwe warunki pracy.

W sytuacji, gdy stawką jest zdrowie czy duże sumy pieniędzy ciężko nie podjąć takiego ryzyka.