Testament przedsiębiorcy, czyli jak zadysponować firmą na wypadek śmierci

Przeczytaj także: Prawo spadkowe. Jakie kroki powinien podjąć przedsiębiorca?

Sposoby dysponowania przedsiębiorstwem lub jego częścią w testamencie

Przedsiębiorca w ramach rozrządzania testamentowego dysponuje pewnymi możliwościami, narzędziami, które może wykorzystać. To, po które z nich powinien sięgnąć zależy od celów które chce osiągnąć- jak chce zadysponować przedsiębiorstwem lub kontrolnymi pakietami akcji lub udziałów na wypadek swojej śmierci. Spadkodawca może m.in.:

• zadysponować zorganizowaną częścią majątku stanowiącego przedsiębiorstwo lub tylko część przedsiębiorstwa w postaci np. zakładu, sklepu, hurtowni, warsztatu
• zastrzec warunek lub termin - nie jest możliwe jeżeli warunek ten i termin nie miałyby ziścić się lub nie nadejść przed otwarciem spadku. Chodzi tu o to, że przedsiębiorca jak najbardziej można uzależnić dziedziczenie przedsiębiorstwa czy też kontrolnego pakietu akcji czy udziałów, mając na uwadze przyszły ich ich stan, rentowność na dzień otwarcia spadku.
• dokonać tzw. podstawienia zwykłego a więc wskazać konkretną osobę, jako dochodzącą do dziedziczenia, gdyby osoba powołana jako pierwsza nie chciała lub nie mógł dziedziczyć. Należy zwrócić uwagę, iż podstawienie może nastąpić tylko z jednej ze wskazanych przyczyn, to jest kiedy spadkobierca nie chce bądź nie może dziedziczyć. Nie jest możliwe ustanowienie spadkobiercy podstawionego w razie zajścia innych przesłanek. Sąd Najwyższy uznał, np. że brak powrotu do kraju jako przyczyna powołania spadkobiercy podstawionego nie mieści się w określeniu „nie może dziedziczyć”.
• W razie powołania więcej niż jednego spadkobiercy, jeżeli brak jest podstawienia, w sytuacji w której jeden z powołanych lub niektórzy spośród powołanych do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą dziedziczyć przeznaczony dla niego (nich) udział, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów ( tzw. przyrost),
• wprowadzić do testamentu tzw. podstawienie powiernicze, które polega na tym, że przedsiębiorca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i przekazania go osobie wskazanej przez spadkodawcę. Jeżeli spadkodawca zawrze takie postanowienie w testamencie to wywoła ono jedynie takie skutki jak opisywane powyżej podstawienie zwykłe tj., iż ta inna osoba będzie powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą
• powołać wykonawcę testamentu- może nim być dowolna osoba, zarówno spośród spadkobierców lub zapisobiorców, jak i spoza tego kręgu. Wykonawca może zostać powołany do sprawowania zarządu nie tylko całym spadkiem, lecz także, co tu szczególnie istotne, jego zorganizowaną częścią, czyli np. przedsiębiorstwem. Zakres praw i obowiązków wykonawcy testamentu określa przede wszystkim sam testator. Może on dokonać tego wskazania w sposób bardzo szczegółowy, wyliczając czynności do których wykonawca jest uprawniony oraz zobowiązany. Na skutek braku odpowiednich w tym zakresie rozrządzeń zawartych w testamencie, wykonawca powinien przede wszystkim zarządzać majątkiem spadkowym, spłacić długi spadkowe, w szczególności wykonać zapisy i polecenia, a następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą. Należy pamiętać, iż w czasie, w którym wykonawca testamentu wykonuje zarząd spadkobiercy są pozbawieni tego prawa.
• dokonać zapisu zwykłego lub windykacyjnego, o których szerzej w punkcie następnym.

Zapisanie przedsiębiorstwa lub zakładu innej osobie niż spadkobierca. Zapis zwykły i zapis windykacyjny

Jak wspomniano we wstępie, nawet sporządzenie skutecznego testamentu nie zawsze zrealizuje w pełni wolę spadkodawcy co do zarządzania przedsiębiorstwem.

Załóżmy dla przykładu, iż Pan Jan Kowalski chce by po jego śmierci przedsiębiorstwo, które prowadzi przypadło jego synowi. Pan Jan sporządza więc poprawnie testament własnoręczny, w którym wyraził wolę by przedsiębiorstwo po jego śmierci dostał jego syn. Pomimo, iż wola testatora jest jasna, syn Pana Jana nie obejmie przedsiębiorstwa, przynajmniej na pewno nie od razu. Wejdzie ono bowiem do masy spadkowej łącznie z innymi składnikami majątku, spadkobiercy nabędą wspólnie wszystkie składniki majątku wchodzące do spadku, a udział każdego z nich w tym spadku będzie określony w formie ułamka. Dopiero dokonanie działu spadku umożliwi przejęcie na własność poszczególnych składników majątku spadkowego. Co może zrobić Pan Jan by jego przedsiębiorstwo rzeczywiście po jego śmierci znalazło się w rękach jego syna i to w czasie niepowodującym uszczerbku dla jego stanu?

Instytucją jaka może tu znaleźć zastosowanie jest przede wszystkim, po powołaniu do spadku dziedzica przedsiębiorstwa, zapis testamentowy (zapis zwykły), który polega na tym, iż spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę testamentowego albo ustawowego do określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby ( tzw. zapisobiorca). Obowiązek spełnienia określonego świadczenia może zostać nałożony także na osobę uprawnioną z tytułu zapisu (zapis dalszy).

Skutkiem prawnym ustanowienia zapisu jest powstanie w chwili otwarcia spadku stosunku zobowiązaniowego pomiędzy spadkobiercą lub zapisobiorcą obciążonym zapisem a zapisobiorcą. Tak więc zapis zwykły (ani dalszy) nie powoduje powstania bezpośrednio skutków rzeczowych tzn., iż własność przechodzi od razu na zapisobiorcę. Zapisobiorco może jedynie żądać przeniesienia określonych składników majątkowych.

Drugą instytucją prawną wartą wykorzystania, jest wprowadzona do Kodeksu cywilnego 23 października 2011r. instytucja zapisu windykacyjnego. Za pomocą zapisu windykacyjnego spadkodawca może zdecydować o podziale spadku, wskazując jakie przedmioty przypadną określonym osobom. Zapis windykacyjny polega bowiem na przekazaniu oznaczonej osobie określonego składnika majątkowego, a także zespołu tych składników (np. przedsiębiorstwa jak w naszym przykładzie). Zapisobiorca windykacyjny nabywa je już z chwilą otwarcia spadku, zapis wywołuje więc bezpośrednio skutki rzeczowe. Zapisobiorca windykacyjny musi jeszcze złożyć, podobnie jak spadkobierca, oświadczenie co do przedmiotu zapisu w okresie sześciu miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o ustanowionym na jego rzecz zapisie windykacyjnym. Jeżeli w powyższym terminie oświadczenie nie zostanie złożone, zapisobiorca jest traktowany tak, jakby zapis przyjął. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być nie tylko przedsiębiorstwo, ale również gospodarstwo rolne, rzecz oznaczona co do tożsamości czy zbywalne prawo majątkowe, a więc akcje lub udziały. Zapis windykacyjny będzie skuteczny, jeśli w chwili otwarcia spadku dana rzecz lub zespół składników należy do spadkodawcy. Należy pamiętać o tym, iż aby dokonać skutecznie zapisu windykacyjnego testament musi być sporządzony w formie aktu notarialnego.

W naszym przykładzie Pan Jan chcąc zapisać przedsiębiorstwo synowi, tak by nabył je już z chwilą otwarcia spadku powinien sporządzić testament w formie aktu notarialnego i dokonać w nim zapisu windykacyjnego. Nawet jeśli Pan Jan Kowalski nie postanowił o losach swojego pozostałego majątku i będzie on podlegać dziedziczeniu ustawowemu, to procedury spadkowe co do pozostałej części, będą toczyć się niezależnie i nie będą wpływać na skuteczność dokonanego zapisu windykacyjnego. W tym czasie przedsiębiorstwo będzie mogło działać z zachowaniem ciągłości. Przejęcie przedsiębiorstwa w tym trybie powoduje również, iż w świetle Kodeksu pracy zakład pracy zostanie przejęty przez nowego pracodawcę. Wobec czego umowy o pracę nie wygasną.

Oczywiście Pan Jan chcąc kontynuować działalność musiałby dopełnić obowiązków rejestracyjnych ( jeżeli nie prowadził dotychczas działalności gospodarczej), dokonać zgłoszeń zmian danych w urzędach, bankach itd. Istotne jest zgłoszenie w ciągu 6 miesięcy faktu przekazywanego takiego dziedziczenia przedsiębiorstwa i jako przedsiębiorstwo składnika majątku do urzędu skarbowego. Jeżeli majątek został przejęty na podstawie zapisu windykacyjnego od najbliższej rodziny i dokonamy w terminie zgłoszenia będzie wówczas zwolniony z podatku od spadków i darowizn.

Przedsiębiorca może dokonując zapisu windykacyjnego powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu przedsiębiorstwem do czasu jego objęcia we władanie przez osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny.

Chcesz przygotować projekt swojego testamentu przedsiębiorcy? Pobierz bezpłatny wzór z serwisu mikroPorady https://mikroporady.pl/umowy/testament-przedsiebiorcy

Chcesz wiedzieć więcej? Zapytaj naszego eksperta https://mikroporady.pl/pytania-do-eksperta