Umorzenie udziałów wspólnika spółki z o.o.

Przeczytaj także: Dobrowolne umorzenie udziałów spółki a VAT

Tak, tzw. automatyczne umorzenie udziałów (inaczej zwane umownym) polega na tym, że udziały umarzają się z automatu wraz z powstaniem zdarzenia, które wskazano w umowie spółki.

Zgodnie z kodeksem spółek handlowych wyróżniamy dwa rodzaje umorzenia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Jest to umorzenie dobrowolne, wymagające każdorazowo zgody wspólnika oraz umorzenie przymusowe, które dla swej ważności takiej zgody nie wymaga. Jednym z rodzajów przymusowego umorzenia udziałów jest właśnie umorzenie zwane automatycznym. Różnica pomiędzy umorzeniem przymusowym a automatycznym jest taka, że postanowienia umowy spółki dotyczące umorzenia przymusowego ustanawiają kompetencję wspólników do dokonania umorzenia. Wspólnicy mogą, lecz nie muszą skorzystać z takiej kompetencji i podjąć stosowną uchwałę. Z kolei zapisy umowy spółki o umorzeniu automatycznym wprost prowadzą do umorzenia, o ile spełniło się określone w tej umowie zdarzenie.

Zgodnie z art. 199 § 4 k.s.h. umowa spółki może stanowić, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników. Stosuje się wówczas przepisy o umorzeniu przymusowym. Z kolei zaś § 5 stanowi, że w przypadku ziszczenia się określonego w umowie spółki zdarzenia, o którym mowa w § 4, zarząd powinien powziąć niezwłocznie uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego, chyba że umorzenie udziału następuje z czystego zysku.

Aby mogło dojść do takiego umorzenia udziałów umowa spółki musi jednoznacznie wskazywać, że w razie ziszczenia się określonego zdarzenia udział ulegnie umorzeniu bez konieczności podejmowania w tym przedmiocie uchwały zgromadzenia wspólników. Zdarzenie to musi być opisane w sposób szczegółowy i wyczerpujący. Nigdzie w przepisach nie ma zamkniętego wyliczenia co może stanowić taką przyczynę, wspólnicy mają zatem swobodę w jej ustalaniu, muszą jedynie dochować wymogów szczegółowości opisu. W doktrynie wskazuje się następujące przykłady takich zdarzeń: osiągnięcie przez jednego ze wspólników określonego udziału w kapitale zakładowym spółki lub osiąganie określonych wyników finansowych przez spółkę.

W kwestii tej wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Białymstoku (wyrok z dnia 1 lutego 2018 r., sygn. akt: I AGa 23/18). Sąd ten wskazał m. in. że w piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że szczególny charakter automatycznego umorzenia udziałów wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga wprowadzenia w umowie spółki ścisłego oznaczenia zdarzenia stanowiącego przesłankę umorzenia, wyraźnego wyłączenia konieczności podejmowania uchwały przez wspólników czy przyznania w tym zakresie kompetencji zarządowi. Zdarzenie to powinno mieć charakter jednostkowy, obiektywnie sprawdzalny, pozwalający na łatwe ustalenie czasu jego wystąpienia. Określenie zdarzeń, których ziszczenie powoduje automatyzm umorzenia musi być na tyle konkretne, aby nie było żadnych wątpliwości co do ich istoty i wystąpienia.

Jeśli dojdzie do sytuacji przewidzianej w umowie spółki, dochodzi do automatycznego umorzenia udziałów. Nie jest koniecznie podejmowanie żadnej uchwały przez zgromadzenie wspólników. Uchwałę, lecz jedynie o charakterze deklaratywnym podejmuje zarząd. Uchwała taka powinna zostać zaprotokołowana przez notariusza (art. 255 § 3 k.s.h.). Uchwała zarządu w przedmiocie stwierdzenia wystąpienia przesłanek umorzenia przymusowego może być zaskarżona przez wspólnika w drodze powództwa z art. 189 KPC.

Należy też pamiętać, że umowa spółki powinna wskazywać sposób ustalenia wynagrodzenia za umorzony udział, przy uwzględnieniu wynagrodzenia minimalnego (art. 199 § 4 zd. 2 w zw. z § 2 zd. 2 k.s.h.). Finansowanie takiego automatycznego umorzenia może być dokonane z czystego zysku lub z obniżenia kapitału zakładowego. Jeśli następuje w trybie obniżenia kapitału zakładowego to zarząd, a nie zgromadzenie wspólników, podejmuje uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego.