Kurator dla spółki kapitałowej bez zarządu

Przeczytaj także: Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych. Kiedy kończy się mandat, a kiedy kadencja?

Brak zarządu uniemożliwia funkcjonowanie spółki w obrocie prawnym, gdyż zgodnie z art. 38 k.s.h. osoby prawne działają przez swoje organy, a także powoduje niemożność składania spółce oświadczeń woli, a w postępowaniu sądowym i egzekucyjnym jest przyczyną zawieszenia postępowania z urzędu. Ta sytuacja może się okazać szczególnie problematyczna dla wierzycieli, którzy w takim przypadku nie mogą skutecznie dochodzić od spółki swoich roszczeń.

W powyższym stanie faktycznym pojawia się potrzeba ustanowienia kuratora dla spółki. Możliwość tę przewidują zarówno przepisy materialne jak i proceduralne. Podkreślenia wymaga fakt, że pozycja kuratora uległa w marcu 2018 r. znaczącej modyfikacji polegającej zarówno na rozszerzeniu jak i wyposażeniu go w zupełnie nowe kompetencje. W uprzednim stanie prawnym, art. 42 k.c. przewidywał powołanie kuratora, ograniczając jednakże jego kompetencje wyłącznie do czynności zmierzających do utworzenia organu, uzupełnienia tzw. zarządu kadłubowego, o którym mówimy w sytuacji braku prawidłowo obsadzonego organu zarządzającego lub likwidacji spółki. Ustanowienie kuratora przewidywał także art. 69 § 1 k.p.c., regulujący tzw. kuratora procesowego, który powoływany był przez sąd na wniosek strony w procesie, w sytuacji, gdy przeciwnik procesowy nie posiadał organów uprawnionych do reprezentacji, przy dokonywaniu czynności procesowej niecierpiącej zwłoki.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 42 § 2 k.c. do czasu powołania albo uzupełnienia składu organu (zarządu) albo ustanowienia likwidatora, kurator reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu. Głównym zadaniem kuratora nadal pozostało powołanie albo uzupełnienie organu zarządzającego spółki lub w uzasadnionych przypadkach jej likwidacja. Jednakże, najważniejszą dla wierzycieli zmianą dotyczącą instytucji kuratora, jest wyposażenie go w możliwość reprezentacji i prowadzenia spraw osoby prawnej, dla której został on ustanowiony. Przyznanie kuratorowi możliwości reprezentacji spółki umożliwia mu bowiem także jej reprezentację podczas toczących się postępowań sądowych. Ponadto, kurator uzyskał możliwość dokonywania w zasadzie wszystkich czynności w imieniu spółki, z wyłączeniem tych, na które zobowiązany jest uzyskać zezwolenie sądu, takich jak np. nabycie, zbycie przedsiębiorstwa czy jego zorganizowanej części. Należy podkreślić, iż pomimo tak szerokich kompetencji, kurator nie jest organem osoby prawnej, a jej przedstawicielem ustawowym.

Kuratora ustanawia właściwy sąd rejestrowy stosownie do treści art. 603 § 1 k.p.c., w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę. Postępowanie może zostać zainicjowane na wniosek, a wyjątkowo także z urzędu. Wnioskodawcą może być zatem także wierzyciel, który w ten sposób uzyska możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń. Wniosek powinien zawierać wskazanie zakresu spraw, w jakich kurator ma podjąć czynności. Ustanowiony kurator podlega ujawnieniu w rejestrze KRS.

Należy wskazać, że nowelizacja przepisów odświeżyła także treść art. 69 k.p.c. poszerzając kompetencje również kuratora procesowego. Zgodnie z obecnym brzmieniem tego przepisu, może on być powołany dla strony będącej osobą prawną, gdy w jej organie zachodzą braki uniemożliwiające jej reprezentację albo dla strony będącej jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, gdy brak jest osób uprawnionych do jej reprezentowania. Przepis ten, wskazuje wprost, że kurator procesowy jest umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą (art. 69 § 3 k.p.c.). Co ważne, kurator powoływany na podstawie art. 69 k.p.c. uzyskał pozycję subsydiarną w stosunku do kuratora materialnoprawnego. W przypadku bowiem powołania kuratora na podst. art. 42 k.c., sąd orzekający odwołuje powołanego w sprawie kuratora procesowego, a w jego miejsce wstępuje kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 k.c.

Wprowadzone zmiany usuwają dotychczasowe nieścisłości w regulacji instytucji kuratora, na które zwracano uwagę w ówczesnym piśmiennictwie, a ponadto umożliwiają wierzycielom podjęcie skuteczniejszych czynności zmierzających do ochrony swoich praw, a także ich egzekwowania w toku postępowania sądowego.