Przedawnienie roszczeń cywilno-prawnych po zmianie

Przeczytaj także: Przedawnienie roszczeń po nowelizacji Kodeksu cywilnego

Terminy przedawnienia

Przed nowelizacją, zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, ogólny termin przedawnienia roszczeń wynosił dziesięć lat, zaś dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Obecnie pierwszy termin został skrócony do lat sześciu, drugi nie zmienił się. Istniały i istnieją nadal przepisy szczególne, które dla poszczególnych rodzajów stosunków prawnych wprowadzają krótsze terminy. Tak jest np. dla roszczeń wynikających ze sprzedaży dokonanej w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa, gdzie termin przedawnienia wynosi dwa lata (art. 554 K.c.).

Ponadto, wprowadzono zmiany w terminach przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem czy nakazem zapłaty. Przed nowelizacją takie roszczenia przedawniały się z upływem lat dziesięciu, a jeśli prawomocne orzeczenie zawierało także roszczenia o świadczenia okresowe należne w przyszłości, roszczenia te przedawniały się z upływem trzech lat. Obecnie, pierwszy termin, uległ skróceniu do lat sześciu.

Wprowadzone zmiany

Pierwszą zasadniczą nowością jest nowy sposób liczenia terminów przedawnienia. W poprzednim stanie prawnym termin przedawnienia mijał wraz z upływem np. trzech lat od daty wymagalności. Przykładowo jeśli termin wymagalności przypadał na 14.12.2018 r., to roszczenie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej uległoby przedawnieniu w dniu 14.12.2021 r. Obecnie obowiązuje zasada, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata – wtedy stosujemy zasady dotychczasowe czyli takie jak na podanym przykładzie). Jest to rozwiązanie znane instytucjom przedawnienia zobowiązań podatkowych.

Drugą, rewolucyjną zmianą, jest odejście od zasady uzależnienia uwzględnienia przedawnienia roszczenia od inicjatywy dłużnika co do roszczeń przeciwko konsumentom. Przez lata obowiązywania Kodeksu cywilnego przedawnienie polegało na tym, że pomimo upływu terminów przedawnienia roszczenia istniało ono nadal, mogło być dochodzone przed sądem, ale wiązało się z ryzykiem oddalenia powództwa z tego powodu, jeśli dłużnik taki zarzut podniósł przed sądem. Sądy zatem z urzędu nie zajmowały się tą kwestią. Tylko jeśli dłużnik wprost wskazał, że roszczenie objęte pozwem jest przedawnione, sąd pochylał się nad tym zarzutem. Takie zasady, po nowelizacji, obowiązują nadal w stosunkach między przedsiębiorcami, ale już nie jeśli chodzi o pozwy skierowane przeciwko konsumentom. Zgodnie bowiem z art. 117 § 21 Kodeksu cywilnego, po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Oznacza to, że w odniesieniu do roszczeń przeciwko konsumentom sąd z urzędu będzie analizował sprawę pod kątem przedawnienia, nawet bez udziału w niej dłużnika, czy powołania się na przedawnienie. W przypadku gdy roszczenie kierowane będzie przeciwko konsumentowi, a termin przedawnienia upłynął, sąd oddali powództwo na podstawie właśnie przepisów o przedawnieniu. Jest to diametralna zmiana w zakresie stosowania przepisów o przedawnieniu.

Wyjątki od reguły

Nowelizacja łagodzi skutki nowego podejścia do stosowania przedawnienia przeciwko konsumentom poprzez wprowadzenie art. 117¹ Kodeksu cywilnego. Zgodnie z jego treścią w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Nie uwzględniając upływu okresu przedawnienia sąd powinien wziąć pod uwagę przede wszystkim przesłanki wskazane w art. 117¹ § 2 K.c. tj.:

• długość terminu przedawnienia,
• długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia,
• charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Trzeba jednak pamiętać, że jako wyjątek od reguły stosowanie tego przepisy ograniczone będzie do bardzo szczególnych sytuacji, kiedy sąd uzna, że rzeczywiście zastosowanie instytucji przedawnienia byłoby niesprawiedliwe.

Zmiany w procedurze cywilnej

Za zmianą prawa materialnego poszła istotna zmiana procedury cywilnej. Zgodnie z art. 187 § 11 Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono obowiązek oznaczania w pozwie o zapłatę daty wymagalności roszczenia. Brak takiego oznaczenia równoznaczny będzie ze stwierdzeniem braku formalnego pozwu i koniecznością wezwania powoda do jego uzupełnienia, pod rygorem zwrotu pozwu.