Upadłość konsumencka byłych przedsiębiorców

Przeczytaj także: Upadłość konsumencka: jakie skutki dla wierzycieli?

Sprzyjające nowelizacje przepisów upadłościowych

Ostatnie dwie duże nowelizacje ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (obecnie Prawo upadłościowe, dalej pu) dokonane w latach 2014 i 2015 przyniosły szereg istotnych zmian w przepisach dotyczących postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli tzw. upadłości konsumenckiej. Zmienione tymi nowelizacjami przepisy nakazują takie prowadzenie postępowań upadłościowych wobec konsumentów, które umożliwi umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w trakcie postępowania upadłościowego, a dopiero w drugiej kolejności – jeśli jest to możliwe – nakazują zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Odmienny jest zatem cel prowadzenia postępowań upadłościowych względem konsumentów od postępowań prowadzonych względem przedsiębiorców (m.in. osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, czy wreszcie spółek kapitałowych). Celem nadrzędnym takich postępowań jest więc oddłużenie dłużnika, a nie zaspokojenie wierzycieli.

Brak barier czasowych na złożenie wniosku

Na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów nie istnieją żadne bariery czasowe uniemożliwiające byłemu przedsiębiorcy złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek taki może złożyć nawet następnego dnia po zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej i wykreśleniu jej z ewidencji działalności gospodarczej (CEIDG). Do wniosku w takim wypadku warto będzie załączyć odpowiedni dokument poświadczający, że nie jest się już przedsiębiorcą.

Upadłość byłego przedsiębiorcy na wniosek wierzyciela

Co do zasady wniosek o ogłoszenie upadłości składa dłużnik. W odniesieniu jednak do byłych przedsiębiorców oraz osób prowadzących tzw. ukrytą działalność gospodarczą ustawa dopuszcza dwa wyjątki. Wniosek o ogłoszenie upadłości byłego przedsiębiorcy, jak również wspólnika osobowej spółki handlowej, może także złożyć jego wierzyciel, o ile od dnia wykreślenia tego przedsiębiorcy z ewidencji nie upłynął rok. Wierzyciel może również złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości tzw. niezarejestrowanego przedsiębiorcy, o ile od dnia zaprzestania prowadzenia działalności nie upłynął rok. W obydwu ww. przypadkach zgodnie z treścią ustawy Prawo upadłościowe postępowania takie prowadzone są według przepisów o postępowaniu upadłościowym wobec konsumentów. W takich przypadkach nie stosuje się więc m.in. przepisów o tzw. ubóstwie masy (art. 13 ust. 1 i ust. 2 pu), czy o „wielości” wierzycieli (art. 11 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 1 pu), które stanowią najczęstsze przyczyny oddalania wniosków.

Negatywna przesłanka ogłoszenia upadłości byłego przedsiębiorcy

Z punktu widzenia byłego przedsiębiorcy, lecz również każdej innej osoby, na której ciążył obowiązek zgłoszenia w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (mowa jest tutaj zatem o osobach wskazanych w art. 21 ust. 2 pu, które na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu mają prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania), istotne jest czy mając taki obowiązek złożył on w wymaganym przepisami terminie wniosek o ogłoszenie upadłości. Sąd może bowiem oddalić wniosek o upadłość konsumencką byłego przedsiębiorcy, o ile stwierdzi, że były przedsiębiorca, pomimo zaistnienia przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, wniosku takiego w wymaganym terminie nie złożył. Jest to jedna z negatywnych przesłanek do ogłoszenia upadłości i oddalenia przez sąd wniosku konsumenta. Co istotne, sąd upadłościowy bada tę przesłankę, cofając się aż dziesięć lat wstecz od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ustawodawca nie zaopatrzył jednak przywołanej przesłanki przymiotem bezwzględności. Uznał bowiem, iż mogą ją sanować tzw. klauzule rozsądku, czyli „względy słuszności” lub „względy humanitarne”.

Długi z działalności gospodarczej

We wniosku o ogłoszenie upadłości były przedsiębiorca powinien umieścić nie tylko zobowiązania prywatne (niezwiązane z działalnością gospodarczą), lecz również długi powstałe w trakcie wcześniej prowadzonej działalności gospodarczej lub zawodowej. Celem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumenta jest bowiem jego całkowite oddłużenie, a więc umorzenie wszelkich zobowiązań bez względu na ich charakter. Badając wniosek o upadłość, sądy nie weryfikują rodzaju wskazanych tam zobowiązań. Badanie wniosku ograniczają wyłącznie do stwierdzenia faktu niewypłacalności dłużnika oraz tego, czy w chwili składania wniosku jest on osobą nieprowadzącą działalności gospodarczej.

Sąd ogłosi upadłość byłego przedsiębiorcy, o ile obie powyższe przesłanki zostaną spełnione, a ponadto nie zajdzie żadna z negatywnych przesłanek uniemożliwiających wydanie korzystnego dla dłużnika orzeczenia, w szczególności, o ile dłużnik nie doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie nie zwiększył jej stopnia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Cel postępowania upadłościowego – umorzenie długów

Postępowanie upadłościowe prowadzone wobec konsumenta (także byłego przedsiębiorcy) ma na celu jego oddłużenie. Po jego zakończeniu, co ma miejsce zazwyczaj po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, umorzeniu podlega każde zobowiązanie pieniężne dłużnika, z wyjątkiem zobowiązań, które powstały po dacie ogłoszenia upadłości, zobowiązań alimentacyjnych, rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, zobowiązań z tytułu orzeczonych przez sąd kar grzywny, zobowiązań z tytułu obowiązku naprawienia szkody, z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zobowiązań zasądzonych tytułem nawiązki, z tytułu świadczenia pieniężnego orzeczonego przez sąd jako środek karny oraz zobowiązań z tytułu świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek związany z poddaniem sprawcy próbie, a także roszczeń o naprawienie szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu oraz wierzytelności, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu. Wskazany powyżej katalog wierzytelności niepodlegających w wyniku postępowania upadłościowego umorzeniu ma charakter zamknięty, zatem wszelkie pozostałe zobowiązania, w tym zobowiązania publiczno-prawne, zostaną umorzone.