Czy galeria handlowa odpowiada za szkody na zasadzie ryzyka?

Przeczytaj także: Odpowiedzialność za szkodę. Co gdy zawini dziecko lub pupil?

Galeria handlowa jako przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody

W sprawie rozstrzygniętej przedmiotowym wyrokiem powódka domagała się od właściciela galerii handlowej zapłaty odszkodowania w związku z wypadkiem, jakiego doznała w trakcie wchodzenia na teren centrum handlowego. W wyniku uderzenia przez drzwi automatyczne i upadku doznała poważnego urazu głowy.

Sądy Apelacyjny stanął na stanowisku, że za szkodę spowodowaną działaniem drzwi automatycznych właściciel centrum handlowego ponosi zaostrzoną odpowiedzialność – na zasadzie ryzyka, a nie w oparciu o ogólną zasadę winy. Z uzasadnienia orzeczenia wynika, że przedsiębiorstwo właściciela galerii handlowej jest obiektem, dla funkcjonowania którego niezbędne jest korzystanie z sił przyrody. Dotyczy to nie tylko urządzeń takich jak: oświetlenie, ogrzewanie, klimatyzacja, transport (wózki, taśmy), monitoring, systemy kasowych itp., ale również automatycznych drzwi wejściowych. Bez takich urządzeń prowadzenie działalności handlowo-usługowej na dużą skalę byłoby niewykonalne.

Wobec powyższego Sąd doszedł do przekonania, że galeria handlowa jest przedsiębiorstwem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 § 1 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Zasada winy i zasada ryzyka – na czym polega praktyczna różnica?

Podstawową zasadą odpowiedzialności cywilnej za szkodę jest „zasada winy”. Zgodnie z nią obowiązek naprawienia szkody powoduje zachowanie niezgodne z nakazami lub zakazami wynikającymi z przepisów prawa lub naruszające dobre obyczaje. Innymi słowy, aby przypisać określonemu sprawcy odpowiedzialność na zasadzie winy, jego zachowanie powinno być przede wszystkim bezprawne. Tak rozumianą bezprawność poszkodowany powinien wykazać w procesie.

Tymczasem odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, związana z prowadzeniem przedsiębiorstwa o jakim mowa w art. 435 § 1 k.c., sprowadza się do konieczności naprawienia szkód, których źródłem nie było zachowanie bezprawne. Do powstania odpowiedzialności na zasadzie ryzyka nie jest zatem wymagana jakakolwiek nieprawidłowość związana z działaniem galerii handlowej, a wystarczającą przesłanką przypisania odpowiedzialności jest – zdaniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi – sam fakt wyrządzenia szkody przez ruch przedsiębiorstwa. Odpowiedzialności tej nie wyłączy przeprowadzenie w procesie dowodu braku winy po stronie osób odpowiedzialnych za organizację centrum handlowego lub jego pracowników.

Z powyższego wynika przede wszystkim całkowite zwolnienie poszkodowanych z procesowego ciężaru udowodnienia naruszenia reguł porządku prawnego po stronie galerii handlowej. Jeżeli poszkodowany wykaże, że szkodę wyrządził ruch przedsiębiorstwa, galeria handlowa nie uwolni się od odpowiedzialności, nawet jeżeli nie naruszono żadnych ogólnie obowiązujących norm, ani stosowanych zasad postępowania oraz działano z najwyższą starannością i ostrożnością. Jest to niewątpliwie uproszenie dla poszkodowanych dochodzących roszczeń w takich procesach. Jednocześnie stanowi formę „kary” dla galerii handlowej za sam fakt prowadzenia tego rodzaju działalności gospodarczej.

Powierzenie zadania profesjonaliście – czy obrona pozwanego w procesie będzie w ogóle możliwa?

W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Apelacyjny w Łodzi strona pozwana broniła się przed odpowiedzialnością za szkodę twierdząc, że wszelkie kwestie związane z funkcjonowaniem drzwi automatycznych powierzyła podmiotowi profesjonalnie trudniącemu się świadczeniem tego typu usług – wskazując na brak tzw. winy w wyborze. Zgodnie z treścią przepisu art. 429 k.c. odpowiedzialność za szkodę nie zachodzi, jeżeli wykonanie czynności powierzono profesjonaliście, a więc „osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności”. W przypadku przyjęcia zasady winy jako podstawy odpowiedzialności galerii handlowej, obrona taka byłaby zapewne skuteczna.

Jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego przyjęcie odpowiedzialności właściciela centrum handlowego na zasadzie ryzyka oznacza, że galeria handlowa nie może zwolnić się z odpowiedzialności poprzez wykazanie, że montaż i serwisowanie drzwi automatycznych powierzyła podmiotowi, który zawodowo zajmuje się tego rodzaju działalnością. Tym samym jako pozbawioną znaczenia oceniono linię obrony właściciela galerii handlowej opierającą się na tym, iż usługa montażu, serwisu i konserwacji drzwi, których działanie wyrządziło szkodę, powierzona została profesjonaliście. Na gruncie odpowiedzialności za ruch przedsiębiorstwa przepis art. 429 k.c. nie ma zastosowania.

Podsumowanie

Powyższe orzeczenie zmierza w kierunku zaostrzenia odpowiedzialności za szkody mające miejsce w centrach handlowych. Przyjęcie reżimu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka za szkody na terenie galerii handlowej może być wprawdzie korzystne dla poszkodowanych, jednak znacząco ogranicza środki obrony właścicieli galerii handlowych przed takimi roszczeniami.

Trzeba odnotować, że to pierwszy tak jednoznaczny wyrok w tego rodzaju sprawie. W dotychczasowym orzecznictwie dominował pogląd, w myśl którego nie w każdej sytuacji, gdy szkoda powstała w przedsiębiorstwie wykorzystującym siły przyrody, można automatycznie przyjąć jego odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Ponadto sądy wyraźnie podkreślały , że w treści przepisu art. 435 § 1 k.c. nie chodzi o przedsiębiorstwo, które wykorzystuje do realizacji jedynie części zadań urządzenia wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, lecz o takie przedsiębiorstwo, które jako całość wprawiane jest w ruch za pomocą sił przyrody. Czy na pewno jest nim galeria handlowa, jak tym razem wskazuje Sad Apelacyjny w Łodzi? Mamy poważne wątpliwości.

Emil Zalewski – adwokat
Przemysław Własienko – radca prawny
kancelaria (dawniej Galt Legal)