Sukcesja jednoosobowej działalności gospodarczej - nowe zasady

Przeczytaj także: Zarząd sukcesyjny. Nowe rozwiązanie weszło w życie

Przedłużenie istnienia działalności

Głównym założeniem projektowanej ustawy jest wprowadzenie rozwiązań, dzięki którym przedsiębiorstwo osoby fizycznej, prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą, nie wygaśnie automatycznie z chwilą jej śmierci. Obecnie, śmierć przedsiębiorcy będącej osobą fizyczną powoduje, iż wygasają natychmiast: NIP, REGON, licencje i koncesje, które są przyznawane konkretnej osobie, umowy o pracę, dotacje EU, etc. W umowach cywilnoprawnych, tj. z kontrahentami, bankami, firmami leasingowymi, śmierć przedsiębiorcy może (choć nie musi) być podstawą wypowiedzenia umowy, postawienia zobowiązania w stan wymagalności lub wygaśnięcia umowy. Nawet gdy umowa nie ulega rozwiązaniu, wstąpienie spadkobierców w prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy z technicznego punktu widzenia jest problematyczne; w takich przypadkach spadkobiercy muszą wykazać się zgodnością w podejmowanych działaniach.

Po wejściu w życie nowych przepisów sytuacja ta ulegnie zmianie. Projektowana ustawa zakłada bowiem, że po śmierci przedsiębiorcy, prowadzona przez niego działalność zostanie oderwana od jego osoby i utworzy tzw. „przedsiębiorstwo w spadku”. Nie ulegną automatycznemu wygaśnięciu umowy o pracę – będzie zatem możliwość kontynuacji stosunków pracy; zachowany zostanie numer NIP, REGON i ciągłość rozliczeń podatkowych. Co do zasady zachowane zostaną również (czasowo) koncesje i zezwolenia uzyskane przez przedsiębiorcę.

Spadkobiercy chcący nadal prowadzić przedsiębiorstwo w spadku, nie będą zatem zmuszeni do natychmiastowego załatwiania szeregu czynności administracyjnych (w tym niezwłocznego zakładania nowej działalności gospodarczej) oraz zawierania szeregu umów – zarówno z pracownikami, jak też z kontrahentami zmarłego przedsiębiorcy. Niewątpliwie stanowić będzie to znaczne ułatwienie w procesie dziedziczenia i kontynuacji działalności gospodarczej. Jest to – w połączeniu z omówioną niżej instytucją zarządu sukcesyjnego - bardzo doniosła zmiana wprowadzana przez ustawodawcę, upodabniająca (choć trzeba mieć na uwadze, że w niewielkim stopniu) jednoosobową działalność gospodarczą do spółek prawa handlowego.

Powyższe zmiany są niezwykle istotne nie tylko dla spadkobierców przedsiębiorcy, lecz również dla jego kontrahentów. Często bowiem zdarza się, iż kontrahent dowiaduje się o śmierci przedsiębiorcy po upływie kilku dni lub nawet tygodni. Przy stałej i intensywnej współpracy, niejednokrotnie partie towarów lub usług dostarczane są nadal - na podstawie nieaktualnej lub wygasłej umowy, z użyciem wygasłych danych osobowych i podatkowych. Nawet jeśli otoczenie zmarłego przedsiębiorcy w sprawny sposób przejmuje prowadzoną przez niego działalność, w takich wypadkach najczęściej zachodzi konieczność uporania się z szeregiem kłopotów księgowych, rozliczeniowych, a czasem również finansowych. Nowe przepisy wyeliminują część tego typu sytuacji.

Zarządca sukcesyjny

Nowe przepisy zakładają także możliwość powołania przez przedsiębiorców tzw. zarządcy sukcesyjnego, który zajmuje się prowadzeniem przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy.
Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę i dokonanie stosownego wpisu do CEIDG; oczywiście osoba powołana na zarządcę musi wyrazić na to zgodę. Zarządcą sukcesyjnym może być osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.

Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego poprzez wskazanie określonej osoby do pełnienia tej funkcji albo zastrzeżenie, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym. Tak powołany zarządca obejmuje swoja funkcję (co do zasady) z chwilą śmierci przedsiębiorcy.

Brak powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy nie wykluczy możliwości jego powołania po śmierci. W takim przypadku zarządcę sukcesyjnego będą mogli powołać: małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub spadkobierca przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego, zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać wyłącznie wskazany w tych dokumentach właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Jeżeli spadkobierców jest wielu, do powołania zarządcy sukcesyjnego potrzebna będziewiększość co najmniej 85/100 udziałów w spadku.

Zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”. Oprócz zobowiązania do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, zarząd sukcesyjny obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Zarządca sukcesyjny może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych. W takich sprawach zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządca sukcesyjny w sprawach czynności zwykłego zarządu podejmuje decyzje samodzielnie, jednak w sprawach przekraczających zwykły zarząd, potrzebuje uzyskania zgody wszystkich spadkobierców – właścicieli przedsiębiorstwa. Jeżeli uzyskanie takiej zgodny jest niemożliwe, może ona zostać zastąpiona orzeczeniem sądu.

Wskazać należy, iż jest to rozwiązanie tymczasowe, bowiem zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwa wygasa najpóźniej po upływie dwóch lat od śmierci spadkodawcy. Po tym czasie działalność gospodarcza jest również wykreślana z CEIDG (warto zauważyć, iż nierzadko postępowania o dział spadku trwają znacznie dłużej niż ten okres).

Udział w zyskach i stratach

W trakcie zarządu sukcesyjnego właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku. Mogą oni również otrzymywać zaliczki na poczet zysku.

Zarządca sukcesyjny nie uczestniczy w zyskach i stratach; przysługuje mu jednak wynagrodzenie za wykonywane czynności.

Podsumowanie

Podsumowując stwierdzić należy, iż nakreślony nowymi przepisami kierunek zmian w dziedziczeniu przedsiębiorstw jednoosobowych zasługuje na pozytywną ocenę. Z całą pewnością nie rozwiązuje on jednak szeregu najbardziej istotnych problemów związanych z dziedziczeniem działalności gospodarczej i ogólnie pojętą sukcesją. W dalszym ciągu dla swej skuteczności przepisy wymagają bowiem od przedsiębiorców odpowiedniego planowania na wypadek śmierci. Jeżeli przedsiębiorca tego nie uczyni, do podjęcia najbardziej istotnej czynności, tj. powołania zarządcy sukcesyjnego, konieczna jest zgoda znakomitej większości spadkobierców przedsiębiorstwa. Z praktyki wynika natomiast, iż to właśnie brak zgody i odmienne wizje spadkobierców dotyczące kierunku rozwoju działalności, czy w ogóle rozdysponowania majątkiem spadkowym, potrafią całkowicie sparaliżować działanie przedsiębiorstwa i doprowadzić do jego rozpadu.

Nadal aktualne pozostają również pozostałe kłopotliwe kwestie związane z dziedziczeniem, w szczególności z nierówną wartością odziedziczonych składników majątkowych i wynikających z tego tytułu roszczeń o zachowek.

Planowane przepisy nie rozwiązują zatem wszystkich (a nawet większości) problemów związanych z dziedziczeniem przedsiębiorstwa, choć stanowią narzędzie znacznie ułatwiające proces sukcesji.