Rejestry przedsiębiorców dokonują samooczyszczenia

Przeczytaj także: Podstawa wpisu do rejestru KRS zmian wśród wspólników spółki

Co może zrobić sąd?

W różnych krajach za utrzymywanie rejestru przedsiębiorców odpowiedzialne są różne organy. W Polsce są to sądy rejestrowe, gdzie indziej np. specjalne komórki w ministerstwach. Każdy z tych organów został wyposażony w odpowiednie kompetencje, aby mógł dbać o to, żeby informacje o podmiotach były aktualne, a rejestr wolny od „martwych spółek”.

W Polsce zgłaszanie zmian danych podlegających wpisowi w KRS jest obowiązkiem podmiotu wpisanego do rejestru. Zmiany powinny zostać zgłoszone w terminie 7 dni od zaistnienia przyczyny uzasadniającej konieczność aktualizacji. O ile o wpis, którego dokonanie powoduje zaistnienie zmian (np. zmiana umowy spółki), podmioty wpisane do rejestru dbają, ponieważ leży to w ich interesie, o tyle aktualizacja danych, których wpis w KRS jest deklaratoryjny (potwierdza stan zaistniały wcześniej), bywa zaniedbywana. To samo dotyczy często sprawozdawczości finansowej. Nieskładane latami informacje o stanie finansowym spółek to niestety przykra rzeczywistość.

W razie stwierdzenia przez sąd rejestrowy zaistnienia zmian przy braku złożenia wniosku o ich ujawnienie wszczęte może zostać tzw. postępowanie przymuszające. Polega ono na wezwaniu spółki do zgłoszenia wniosku o ujawnienie zmian, a w razie zignorowania przez spółkę tego przypomnienia – na motywowaniu osób odpowiedzialnych przez nakładanie grzywien, często wielokrotne.

W przypadku gdy postępowanie przymuszające okaże się nieskuteczne, powinno zostać umorzone. Zakończenie prób zmotywowania spółki do złożenia wniosków o wpis to jednak nie koniec działań sądu rejestrowego. Skoro spółka nie reaguje na próby przymuszenia jej do wykonania obowiązków nałożonych na nią przez przepisy, to może ponieść najcięższą konsekwencję w postaci wykreślenia z rejestru. Może się tak zdarzyć w kilku przypadkach: jeśli spółka nie złoży, pomimo wezwania, sprawozdań finansowych za dwa kolejne lata; jeśli oddalony zostanie wobec spółki wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na brak środków na przeprowadzenie postępowania upadłościowego lub gdy zebrany przy rozpoznawaniu takiego wniosku materiał dowodowy jest wystarczający, aby stwierdzić, że istnieją podstawy do rozwiązania spółki; gdy umorzone zostanie postępowanie przymuszające lub sąd uzna, że jest ono bezcelowe i nie zostanie w ogóle rozpoczęte, a także gdy pomimo dwukrotnego wezwania spółka nie wykona innych obowiązków aktualizacji danych w KRS.

Opisane wyżej możliwości dają sądowi przepisy art. 24, 25 oraz 25a–25e ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.

I co dalej?

W razie wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, którego przedmiotem jest wykreślenie podmiotu z rejestru, spółka może jeszcze temu zapobiec, jeżeli udowodni, że rzeczywiście prowadzi działalność i posiada majątek. W razie gdy spółka zignoruje tę możliwość, sąd podejmie działania zmierzające do usunięcia jej z rejestru.

Po zakończeniu postępowania majątek spółki jest w całości przejmowany przez Skarb Państwa. Fiskus z kolei ponosi wobec wierzycieli wykreślonej spółki odpowiedzialność za jej zobowiązania z przejętego majątku. Warto przy tym pamiętać, że Skarb Państwa będzie odpowiadał do wartości składników przejętego majątku. Należy również mieć na uwadze, że przepisy ustawy o KRS skracają terminy przedawnienia się takich roszczeń do 1 roku od dnia przejęcia majątku przez Skarb Państwa. Zatem czasu na odzyskanie pieniędzy jest niewiele. Jeżeli więc wykreślony został z rejestru podmiot, którego wierzycielem jesteśmy, musimy działać szybko i sprawnie. Wspólnicy spółki z kolei mogą dochodzić zwrotu przejętego majątku pozostałego po wykreślonej spółce, jednak muszą reprezentować łącznie min. 2/3 kapitału zakładowego oraz wykazać, że nie ma niezaspokojonych lub niezabezpieczonych roszczeń wierzycieli.

Praktyka rejestrów wczoraj i dziś

Chociaż, jak zostało wspomniane wyżej, przepisy o możliwości wykreślenia spółki z rejestru obowiązują już od ponad 2 lat, to jak wiadomo teoria i praktyka nie zawsze idą w parze.

Przez pierwsze dwa lata postępowania przymuszające były raczej przypadkami jednostkowymi i podejmowane były głównie w przypadkach, gdy np. rezygnujący członek zarządu prosił sąd o usunięcie jego nazwiska z rejestru, ponieważ spółka nie zgłosiła stosownego wniosku. Na marginesie stwierdzić należy, że takie wykreślenie byłego członka zarządu jest osiągalne, jednak wymaga odpowiednio skonstruowanego wniosku, przy którym pomoc prawnika może być bardzo wskazana.

W ostatnim czasie wyraźnie widać wzrost aktywności sądów rejestrowych oraz urzędów prowadzących ewidencje spółek w zakresie aktualizowania rejestrów czy egzekwowania składania sprawozdań finansowych. W polskich sądach rejestrowych jest to stosunkowo młoda praktyka, jednak np. cypryjski rejestr przedsiębiorców od dłuższego czasu bardzo aktywnie zmierza do usunięcia zwłaszcza tych podmiotów, które uchylają się od wypełniania obowiązków dotyczących sprawozdawczości finansowej.

Takie działania są swoistym novum – zarówno w polskim KRS, jak i we wspomnianym cypryjskim rejestrze bez trudu można odszukać mnóstwo spółek, które od wielu lat nie złożyły do KRS żadnego sprawozdania finansowego, a adres siedziby zmieniły trzykrotnie, nie aktualizując wpisu w KRS, co świadczy o tym, że przepisy te nie są zbyt rygorystycznie egzekwowane.

Wskazać należy jednocześnie, że aktualne informacje rejestrowe pożądane są nie tylko przez kontrahenta, ale także przez samą spółkę. Choćby wpis dotyczący adresu siedziby wywołuje doniosłe skutki ze względu na to, że chodzi o wiążący adres do doręczeń, na który doręczona będzie korespondencja z sądów i urzędów.

Na aktualności informacji dostępnych w rejestrze zależeć będzie również osobom potencjalnie odpowiedzialnym za zobowiązania spółek, czyli np. członkom organów reprezentujących spółkę kapitałową. W przypadku rezygnacji z zasiadania w zarządzie spółki były już członek organu spółki nie jest uprawniony do złożenia wniosku o wykreślenie swoich danych z rejestru, ponieważ zobowiązana do tego jest spółka. Gdy ta nie dopełniła swojej powinności – czy to intencjonalnie, czy przez fakt, że pozbawiona jest reprezentanta – niezaspokojeni wierzyciele mogą próbować egzekwować swoje należności, pozywając, spełniwszy wcześniej ustawowe wymogi, członka zarządu, który nadal widnieje w KRS. Dbając o swój interes, były członek zarządu winien przynajmniej podjąć starania w celu usunięcia nieaktualnych wpisów w KRS. Przede wszystkim powinien zadbać, aby rezygnacja została złożona zgodnie z wymaganiami formalnymi. Ma to szczególnie doniosłe znaczenie, gdy rezygnuje jedyny członek zarządu. Następnie należy spowodować, aby sąd rejestrowy powziął wiedzę o tym, że informacje mające szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego są nieaktualne, oraz wnieść o ich usunięcie.

W praktyce niestety ciągle zmieniające się przepisy dotyczące postępowania rejestrowego, a także stopień skomplikowania urzędowych formularzy może nastręczać osobom niezajmującym się takimi sprawami na co dzień nie lada trudności. Zdarzają się również takie niuanse, których przeciętny przedsiębiorca nie ma szansy wychwycić. W związku z tym rejestracja zmian może ciągnąć się miesiącami, stąd skorzystanie z pomocy fachowca może okazać się nieocenione.