Śmierć wspólnika sp. z o.o. w trakcie przekształcenia - roszczenia spadkobierców

Przeczytaj także: Spadkobierca w miejsce wspólnika w spółce z o.o.

W przypadku spółki akcyjnej nie została jednak wprowadzona regulacja analogiczna do art. 183 ksh. Istnieje jednak możliwość wprowadzenia w statucie spółki regulacji, zgodnie z którą śmierć akcjonariusza będzie powodować umorzenie akcji zgodnie z art. 359 ust. 6 i 7 ksh (m.in. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 3, Wyd. 3, Warszawa 2013 – komentarz do art. 359 ksh).

W przypadku, gdy do śmierci wspólnika i otwarcia spadku dochodzi na etapie przekształcania się spółki, problematyczne pozostaje rozliczenie tych spadkobierców wspólnika, którzy nie zdecydują się na dalsze uczestnictwo w przekształconej spółce.

Zgodnie z art. 564 ksh, wspólnicy spółki przekształcanej składają oświadczenie o udziale w spółce przekształconej. Oświadczenie to może był złożone w dacie powzięcia uchwały o przekształceniu albo w terminie miesiąca od tego dnia, przy czym wspólnicy dokonują czynności złożenia stosownych oświadczeń na wezwanie spółki. Oświadczenie o udziale w spółce przekształconej wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Z tego też względu w literaturze dominuje pogląd, że nie jest możliwe jego złożenie w sposób milczący. Zajmowane są ponadto stanowiska o możliwości złożenia w terminie oświadczenia negatywnego tj. wyrażenia woli nieuczestniczenia w spółce przekształconej (m.in. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2017, A. Opalski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 4, Warszawa 2016 – komentarz do art. 564 ksh).

Wspólnikowi, który nie złożył oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej, przysługuje roszczenie o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości jego udziałów albo akcji w spółce przekształcanej, zgodnie ze sprawozdaniem finansowym sporządzonym dla celów przekształcenia. Roszczenie to przedawnia się z upływem dwóch lat, licząc od dnia przekształcenia. Spółka dokonuje tej wypłaty, nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia przekształcenia. Jeżeli roszczenie zostało zgłoszone po dniu przekształcenia, termin ten biegnie od dnia zgłoszenia roszczenia. Zasady te stosuje się odpowiednio do zwrotu przedmiotu wkładu niepieniężnego (art. 565 ksh).

W przypadku śmierci wspólnika spółki przekształcanej, rozważenia wymaga kwestia nabycia powyższego roszczenia przez jego spadkobierców, przy czym śmierć wspólnika może nastąpić na różnych etapach procesu przekształcenia spółki.

Zgodnie z art. 187 § 1 ksh, wspólnik powinien zawiadomić spółkę o przejściu udziału przedstawiając w tym zakresie stosowny dowód. W sytuacji zatem, w której zgon wspólnika nastąpi przed powzięciem uchwały o przekształceniu, spadkobierca powinien zawiadomić spółkę przekształcaną o przejściu udziału w drodze dziedziczenia.

W orzecznictwie wyrażono przy tym podgląd, że nabycie statusu wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest uzależnione w takich przypadkach od zawiadomienia spółki przez zainteresowanego o przejściu udziału. Do zawiadomienia należy dołączyć stosowny dowód w postaci postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia (por. wyr. SN z dnia 26.05.2011 r. III CSK 221/10, wyr. SA we Wrocławiu z dnia 19.11.2013 r. I ACa 1129/13). Po powzięciu uchwały o przekształceniu oraz po otrzymaniu takiego zawiadomienia spółka wezwie do złożenia, w terminie miesiąca od dnia, w którym zostanie już powzięta uchwała o przekształceniu spółki, oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej (art. 564 § 1 ksh).

Należy jednakże wskazać na zajmowane w literaturze stanowisko, zgodnie z którym wystarczające do uzyskania statusu wspólnika jest samo otwarcie spadku (tj. śmierć wspólnika) bez dokonywania zawiadomienia określonego w art. 187 ksh (por. m.in. J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2017, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, A. Herbet, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 2, Wyd. 3, Warszawa 2014 – komentarz do art. 187 ksh).
Z praktycznego punktu widzenia takie stanowisko wydaje się być nieuzasadnione, biorąc pod uwagę potrzebę wiedzy spółki o istnieniu następców prawnych (spadkobierców) wspólnika, posiadających legitymację do udziału w spółce lub do wypłaty ekwiwalentu za udział czy chociażby za względu na przewidziany w art. 564 § 1 ksh wymóg wezwania wspólników do złożenia oświadczeń o udziale w spółce przekształconej.

W sytuacji, w której śmierć wspólnika nastąpi po powzięciu uchwały o przekształceniu, należy odróżnić przypadek zgonu wspólnika przed oraz po upływie miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej (art. 564 ksh).

Śmierć wspólnika przed upływem powyższego terminu uprawnia spadkobiercę do złożenia oświadczenia o udziale bądź odmowie udziału w spółce przekształconej, po wcześniejszym zawiadomieniu spółki w trybie art. 187 ksh o przejściu udziału oraz przedstawieniu stosownego dowodu, co w świetle przywołanego poglądu orzecznictwa pozwala na przyznanie następcy prawnemu zmarłego statusu wspólnika. Możliwa jest również sytuacja, w której zmarły przed upływem omawianego terminu złożył już oświadczenie o udziale w spółce przekształconej, co będzie uprawniać spadkobierców do takiego uczestnictwa licząc od dnia przekształcenia (art. 553 § 3 w zw. z art. 552 ksh).

Upływ wskazanego terminu skutkuje wygaśnięciem uprawnienia do złożenia przedmiotowego oświadczenia. Zgodnie z przeważającym poglądem literatury termin ten jest bowiem terminem zawitym (m.in. Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2017, J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2017 – komentarz do art. 564 ksh).

W przypadku zatem śmierci wspólnika po upływie terminu z art. 564 § 1 ksh, sytuacja spadkobierców zmarłego będzie zależeć od tego, czy zmarły przed śmiercią złożył w terminie oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej. Złożenie takiego oświadczenia będzie uprawniać następców prawnych do udziału w spółce przekształconej. Jego niezłożenie z kolei będzie powodować powstanie roszczenia o wypłatę ekwiwalentu – kwoty odpowiadającej wartości jego udziałów albo akcji w spółce przekształcanej (art. 565 § 1 ksh), które to roszczenie będzie przechodziło stosownie do art. 922 kc jako prawo majątkowe na spadkobierców zmarłego wspólnika (por. wyr. NSA w Warszawie z dnia 19.06.2015 r. II FSK 1216/13).

W przypadku niezłożenia takiego oświadczenia przez zmarłego wspólnika oraz niezłożenia go przez spadkobierców w terminie z art. 564 § 1 ksh można wyrazić pogląd, że z uwagi na ochronę praw spadkobierców, następcom prawnym zmarłego wspólnika będzie przysługiwało wówczas roszczenie o wypłatę ekwiwalentu (art. 565 § 1 ksh), przy czym rozstrzygniecie w tym zakresie będzie zależne od okoliczności konkretnej sprawy oraz oceny sądu.