Praca na zwolnieniu lekarskim - czy jest dopuszczalna?

Przeczytaj także: Częste zwolnienia chorobowe pracownika

Czy w takiej sytuacji ZUS uznałby, że świadczenie pieniężne przysługujące pracownikowi za czas choroby jest nienależne?

W odniesieniu do pracy w trakcie zwolnienia lekarskiego generalna zasada jest taka: „ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia” i wynika ona z brzmienia art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U.2017.1368 t.j. z dnia 2017.07.12).

Ten, wydawałoby się prosto brzmiący, przepis budzi w praktyce wiele wątpliwości.

Praca zarobkowa – czyli jaka?

Jakie czynności oznaczają wykonywanie pracy zarobkowej, a jakie czynności jedynie wiążą się z pracą zarobkową, ale wcale nią nie są?

ZUS podchodzi do wykonywania działalności związanej z pracą w trakcie zwolnienia lekarskiego bardzo rygorystycznie. Konsekwencją tego stanowiska jest utrata prawa do zasiłku chorobowego. A jakie zdanie wypowiada w tym względzie orzecznictwo?

Na tle wykładni art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zarówno w judykaturze, jak i w piśmiennictwie, utrwalone jest stanowisko, że pracą w rozumieniu tego przepisu jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych – nie tylko stosunku pracy, ale również stosunków o charakterze cywilnoprawnym, samozatrudnienie, prowadzenie własnej działalności gospodarczej, lub stosunek korporacyjny łączący członków organów spółki ze spółką (np. wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2005 r., I UK 154/04, OSP 2006 Nr 4, poz. 43).

Praca członka zarządu lub rady nadzorczej w trakcie zwolnienia lekarskiego

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., (I UK 154/04), Sąd Najwyższy uznał, że członek rady nadzorczej spółki akcyjnej, który pobiera wynagrodzenie z tego tytułu oraz wynagrodzenie z tytułu oddelegowania do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych, świadczy pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy. O zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności jako "pracy" nie decyduje charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynności.

Pracą zarobkową na gruncie komentowanego przepisu określa się zatem wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku. Podejmowanie czynności w czasie zwolnienia lekarskiego na rzecz spółki przez członka zarządu jest tym samym wykonywaniem pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy.

W wyroku z 5 października 2005 r. (I UK 44/05, OSNP 2006, nr 17-18, poz. 279) nakazał rozpatrzeć jakie czynności konkretnie wykonywał chory członek zarządu, czy były one incydentalne, czy też stałe. W stanie faktycznym tego wyroku prezes zarządu akceptował rachunki, dokumentację finansową, dokumentację budowlaną w związku z brakiem odpowiednich uprawnień pozostałych pracowników. Dla Sądu Najwyższego było oczywiste, że prezes zarządu w okresie stwierdzonej przez lekarza niezdolności do pracy z powodu złamania lewej ręki nie powstrzymał się od aktywności pracowniczej. Spór sprowadzał się do tego, czy ta aktywność była wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem (lub też wykonywaniem innej pracy zarobkowej). Zasiłek chorobowy jest bowiem świadczeniem z ubezpieczenia społecznego rekompensującym utratę zarobków na skutek choroby. Zasiłek chorobowy należy się zatem tylko wówczas, gdy choroba uniemożliwia uzyskiwanie dochodu z pracy. Zasadą jest, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną zasiłek nie przysługuje zatem za okresy świadczenia pracy. Wówczas należy się nie zasiłek lecz wynagrodzenie.

A gdyby tak dostarczać choremu członkowi zarządu dokumenty do podpisu w domu? I na tym tle swoje stanowisko wyraził Sąd Najwyższy. W stanie faktycznym wyroku z 9 października 2006 r., (II UK 44/06, OSNP 2007, nr 19-20, poz. 295) dokumentacja była dostarczana wiceprezesowi bądź do domu bądź do placówki leczącej. Sąd podkreślił, że w tym przypadku wiceprezes zachował pełną kontrolę nad finansami spółki, co należało do jego zwykłych obowiązków, zatem zasiłek był nienależny.

Nie każdy przejaw aktywności powoduje utratę świadczenia

W wyroku z 9 października 2006 r., II UK 44/06 (OSNP 2007 nr 19-20, poz. 295), Sąd Najwyższy podkreślił, że nie każdy przejaw aktywności stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego.

Nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ww. ustawy, gdy były to zachowania o charakterze incydentalnym. Zdaniem Sądu Najwyższego tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami. Nie stanowi więc takiej pracy zarobkowej, uzyskiwanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego dochodów, niepołączonych z osobistym świadczeniem pracy, np. podpisywanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych, sporządzonych przez inną osobę oraz formalnoprawne tylko prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej, jeśli osoba ją prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością firmy (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2012 r., II UK 186/11).

Jednakże jest i wyrok zgoła odmienny, otóż w wyroku z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 342; OSP 2006, z. 12, poz. 134) Sąd Najwyższy, orzekł, że osobiste podpisywanie przez przedsiębiorcę dokumentów swojej firmy (finansowych i listy płac) w ilości 1089 sztuk przez okres niespełna roku jest wykonywaniem pracy zarobkowej. Mimo, że w tym czasie chorą osobę przy wykonywaniu czynności w ramach prowadzonej działalności zastępowali inni upoważnieni pracownicy. W tym wyroku Sąd Najwyższy orzekł, że „pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267) jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim.”

Resumując, należy stwierdzić, że tylko bardzo incydentalna aktywność zawodowa może nie przekreślić prawa do zasiłku chorobowego. Najlepiej jednak powstrzymać się od wykonywania jakichkolwiek czynności związanych z pracą.

Małgorzata Regulska-Cieślak, radca prawny, ,