TSUE: niepełne wykonanie umowy to obowiązek zwrotu prowizji przez agenta?

Przeczytaj także: Umowa agencyjna

W omawianej sprawie TSUE rozstrzygnął spór istniejący między pośrednikiem ubezpieczeniowym a słowacką firmą ubezpieczeniową ERGO Poist’ovňa, która zażądała od pośrednika zwrotu wypłaconej mu prowizji. Powodem tego była szybka rezygnacja z umów przez dużą część ubezpieczających, pozyskanych przez pośrednika.

Rozstrzygając spór Trybunał wskazał, że samo nabycie prawa do prowizji jest powiązane i zależy od wykonania umowy. Rozwiązanie umowy przez klienta przed końcem jej obowiązywania stanowi o niewykonaniu umowy. TSUE uznał, że zleceniodawca może domagać się zwrotu prowizji od agenta nie tylko wtedy, kiedy umowa w ogóle nie została wykonana – ale również wtedy, kiedy została wykonana jedynie częściowo. W takim wypadku zwrotowi podlegać będzie część zapłaconej prowizji, w wysokości proporcjonalnej do stopnia wykonania umowy.

Jednocześnie TSUE wyjaśnił, że niedopuszczalne jest odstępstwo od zasady proporcjonalności na szkodę agenta. Trybunał opowiedział się za możliwością zmiany tej reguły, ale jedynie na korzyść pośrednika. Dodatkowo w wyroku podkreślono, że żądanie zwrotu prowizji jest niezasadne, kiedy do niewykonania umowy doszło z przyczyn leżących po stronie zleceniodawcy.

Zapadły wyrok bez wątpienia przełoży się na sprawy rozstrzygane przed polskimi sądami. Zgodnie z jego treścią, w razie sporu o zwrot prowizji, sądy będą musiały szczegółowo badać okoliczności faktyczne i prawne leżące u podstaw niewykonania umowy przez ubezpieczającego, a następnie stwierdzić kto i w jakim stopniu ponosi za nie odpowiedzialność. Trybunał jednocześnie nie określił ściśle katalogu okoliczności, które będą uprawniały zleceniodawcę do żądania zwrotu wypłaconej prowizji.

Wpływ wyroku na polski porządek prawny może być tym większy, że z dniem 23 lutego 2018 r. upływa termin implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/97 z 20 stycznia 2016 r. w sprawie dystrybucji ubezpieczeń. Konsekwencją czego będzie przyjęcie ustawy o dystrybucji ubezpieczeń. Brak określenia przez Trybunał zakresu okoliczności uprawniających do zwrotu części wypłaconej agentowi prowizji może prowadzić do powstawania kolejnych sporów, mających swoje źródło w nowych, jeszcze nie wprowadzonych w życie regulacjach prawnych.

Rozstrzygnięcie może być poczytywane za idące w stronę ochrony interesów agentów. Powoduje, że w toczących się sporach sądowych koniecznym jest zbadanie, co było przyczyną rozwiązania przez ubezpieczającego umowy lub zaniechania opłacenia przez niego składek. Można przypuszczać, że dokonana przez TSUE wykładnia przepisów spowoduje powstanie większych ryzyk po stronie ubezpieczycieli.

Znaczenie zapadłego wyroku podnosi fakt, że pomimo tego, że dotyczył on zwrotu prowizji wynikającej z umowy agencyjnej, to będzie miał on zastosowanie do innych umów, opierających się o przepisy umowy agencyjnej, zawieranych zarówno przez osoby fizyczne jak i prawne.