Cesja dotacji unijnych. Czy to możliwe?

Przeczytaj także: Baza Konkurencyjności Funduszy Europejskich. Czym jest i dla kogo?

Przepisy Kodeksu cywilnego (k.c.), zawarte w III księdze Zobowiązania, regulują instytucję cesji. Na gruncie polskiego k.c. cesja wierzytelności zwana jest przelewem. Zgodnie z normą, którą ustawodawca zawarł w art. 509 k.c., cesja jest umową, skutkującą zmianą osoby uprawnionej do żądania wykonania zobowiązania. Z analizy tego zapisu wynika:

• po pierwsze – jest to umowa (a więc wymaga odpowiedniej formy);
• po drugie – jest to umowa dwustronnie zobowiązująca.

Trzeba zwrócić uwagę na dalsze pojęcia:

• jedną stroną umowy jest cedent – zbywający wierzytelność;
• drugą stroną umowy jest cesjonariusz – nabywający wierzytelność.

Jedyne ograniczenie dotyczące formy przelewu wierzytelności zawarte zostało w artykule 511 k.c. Zgodnie z normą zawartą w przedmiotowym artykule przy wierzytelnościach stwierdzonych przy zachowaniu formy pisemnej przelew powinien być dokonany w takiej samej formie. Jednak trzeba podkreślić, że zasada dopuszczalności cesji wierzytelności ma pewne ograniczenia. I tak, nie można dokonać cesji wierzytelności, jeżeli byłoby to sprzeczne z:

• ustawą,
• zastrzeżeniem umownym,
• właściwością zobowiązania.

Ustawowe zakazy zawarte zostały np. w:

• artykule 84 Kodeksu pracy (prawo do wynagrodzenia za pracę),
• artykule 912 Kodeksu cywilnego (prawo dożywocia),
• artykule 449 Kodeksu cywilnego (odszkodowanie za szkodę na osobie),
• artykule 595 Kodeksu cywilnego (prawo odkupu),
• artykule 863 § 1 Kodeksu cywilnego (prawa wynikające z uczestniczenia w spółce).

Powyższego wyliczenia w żadnym wypadku nie należy traktować jako enumeratywnego.

Po co robić cesję?

Wyobraźmy sobie taką sytuację – firma pana Jana, działająca jako jednoosobowa działalność gospodarcza, pozyskała dotację na bezpośrednie inwestycje w przedsiębiorstwie. Przedmiotem działalności jest projektowanie budynków mieszkalnych. W ramach dotacji za pozyskane środki zakupione zostaną m.in. drukarki specjalistyczne, oprogramowanie, komputery o odpowiednich parametrach. Dzięki temu firma utworzy 12 dodatkowych miejsc pracy (w tym miejsca pracy dostosowane do osób niepełnosprawnych). Projekt rozpisany został na okres 18 miesięcy. Zaraz po podpisaniu umowy o dofinansowanie właściciel trafił do szpitala. Po długo trwających badaniach postawiono diagnozę – nowotwór. Rokowania? Niepewne. Szanse na wyzdrowienie? Około 50%. Pewne natomiast jest coś innego – właściciel firmy będzie musiał dużo czasu spędzać w szpitalach, od tego zależy powodzenie leczenia. Nie wiadomo, jak będzie znosił kolejne dawki chemioterapii. Nie wiadomo, czy pomiędzy kolejnymi pobytami w szpitalu będzie w stanie prowadzić przedsiębiorstwo. Dotacja wymaga szczególnej uwagi. Harmonogram realizacji projektu określa precyzyjnie terminy realizacji poszczególnych etapów inwestycji. Na bieżąco należy monitorować założone wskaźniki projektu. Nasuwa się pytanie – jak to wszystko rozwiązać? Dotacja jest ogromną szansą dla firmy. Nie można zatem przyjąć rozwiązania, które nasuwa się jako pierwsze – rezygnacji z dotacji. Poza tym pamiętać należy, że nie na każdym etapie będzie to możliwe. Rozwiązaniem będzie zatem przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (oczywiście możliwe jest także przekształcenie np. w spółkę jawną) i kontynuacja podjętych działań.

Aby niczego nie pominąć

Przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową, w tym przypadku spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, obejmuje kilka etapów.

1. Przygotowanie do przekształcenia wraz z załącznikami (w tym – opracowanie planu przekształcenia, oddanie planu do badania biegłemu rewidentowi).
2. Etap pośredni – sporządzenie oświadczenia o przekształceniu i aktu założycielskiego).
3. Rejestracja spółki.

Tyle teorii. Nasuwa się pytanie, jak to wykonać. Procedurę należy rozpocząć od przygotowania załączników do planu przekształcenia. Należy w tym miejscu wskazać następujące załączniki:

• Wycena składników majątku przedsiębiorcy (w skład majątku wchodzi także przyznana dotacja) – sporządza go specjalnie dla celów przekształcenia księgowa na określony dzień (np. na dzień 13 maja 2016 r.);
• Sprawozdanie finansowe – ten dokument również sporządza księgowa;
• Umowa spółki – można sporządzić samodzielnie lub przy udziale prawnika, nie wymaga formy aktu notarialnego;
• Projekt oświadczenia o przekształceniu – można sporządzić samodzielnie lub przy udziale prawnika, nie wymaga formy aktu notarialnego.

Po opracowaniu wyszczególnionych powyżej dokumentów należy udać się do notariusza, który przygotuje plan przekształcenia. W tym przypadku ważną rolę odgrywa termin – otóż jeżeli sprawozdanie finansowe zostało sporządzone np. na dzień 13 maja 2016 r., to plan przekształcenia należy zrobić do ostatniego dnia następnego miesiąca, tj. do 30 czerwca 2016 r.

W kolejnym kroku plan przekształcenia musi być zbadany przez biegłego rewidenta księgowego, którego na wniosek przedsiębiorcy wyznacza właściwy sąd rejestrowy. Aby rozpocząć ten etap, należy zatem złożyć wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta. Swoje wnioski biegły przedstawi w opinii. Badanie to prowadzone jest pod kątem rzetelności i poprawności.

Opinia biegłego rewidenta jest podstawą do sporządzenia aktu założycielskiego – w tym celu należy kolejny raz udać się do notariusza. Oświadczenie o przekształceniu jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością obligatoryjnie musi zawierać następujące elementy:

• wysokość kapitału zakładowego (zgodnie z postanowieniami Kodeksu spółek handlowych minimalnie wynosi on 5000 zł),
• imiona i nazwiska członków zarządu spółki,
• określenie praw, które zostają przyznane osobiście przekształconemu przedsiębiorcy;
• typ spółki (w tym przypadku będzie to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, nie mniej procedura dla przekształcenia w np. spółkę jawną będzie dość podobna).

Ostatnim, finalnym etapem jest rejestracja spółki przez sąd rejestrowy (właściwość sądu określa się terytorialnie). Po rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym firma zostaje wykreślona z Ewidencji Działalności Gospodarczej. Tym samym beneficjentem dotacji będzie powstała w wyniku przekształcenia spółka. Dobrze, aby o całym procesie był na bieżąco informowany opiekun projektu.

Dotacja w prawnym ujęciu

Zgodnie z artykułem 106 ust. 2 ustawy o finansach publicznych dotacja stanowi wydatek budżetu (państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego), który podlega szczególnym rygorom w zakresie jego wykorzystania przez podmiot dotowany. Zgodnie z ust. 2 pkt 3a przedmiotowego artykułu ustawodawca wyróżnia wśród dotacji następujące:

• dotacje rozwojowe będące transferem środków publicznych z budżetu podmiotu prawa publicznego na rzecz podmiotów, które realizują poszczególne programy,
• projekty oraz zadania finansowane między innymi ze środków pochodzących z budżetu UE.

Jeżeli mówimy o dotacjach, trzeba je odpowiednio umiejscowić w systematyce prawa. Zatem dotacja jest instytucją prawa publicznego, której regulacje ustawowe zawarte zostały w ustawie o finansach publicznych. Specyfiką dotacji jest fakt, że podlega ona specjalnemu reżimowi prawnemu tak w zakresie jej przyznawania, jak wydatkowania oraz rozliczania. Specyfika tych uregulowań sprowadza się do tego, że biorąc pod uwagę stosunek prawny nawiązywany poprzez udzielenie dotacji, należy sformułować tezę, że przeważają w nim cechy stosunku administracyjnoprawnego. Ponadto podkreślenia wymaga fakt, że środki pochodzące z dotacji rozwojowej przekazywane są beneficjentom na podstawie szczególnych warunków dotyczących ich przekazywania i wykorzystania (podstawa prawna – art. 209 ustawy o finansach publicznych), wydatkowania tych środków (podstawa prawna – art. 208 wskazanej wyżej ustawy oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 7 września 2007 r., Dz. U. Nr 175, poz. 1232 z późn. zm.) oraz zwrotu środków wraz z odsetkami w przypadku ich wykorzystania niezgodnego z przeznaczeniem bądź obowiązującymi procedurami w zakresie ich wydatkowania (podstawa prawna – art. 211 ustawy o finansach publicznych). Przyznanie dotacji natomiast odbywa się w drodze czynności cywilnoprawnej, jaką jest umowa łącząca dwie strony.

Analiza umów o dofinansowanie projektów zawieranych w ramach perspektywy finansowej 2007-2013 prowadzi do wniosku, że nie zawierały one ograniczeń w opisanym wyżej zakresie. Należy jednak każdorazowo przeanalizować umowę o dofinansowanie. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, w której z zapisów umownych będzie wynikał zakaz dokonania cesji. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem będzie próba renegocjacji umowy. Instytucja Pośrednicząca powinna uwzględnić argumenty beneficjenta. Jednak wydaje się, że musiałaby być sytuacja podobna do tej, jaka została przytoczona w kazusie. Z dużym prawdopodobieństwem należy stwierdzić, że jeżeli przekształcenie będzie wynikało jedynie z zamysłu właściciela, Instytucja może odmówić negocjowania postanowień zawartej umowy.

Aby nie zapomnieć

Z praktycznego punktu widzenia istotne jest, aby przyznana dotacja została szczegółowo uwzględniona w wycenie składników majątkowych. Oczywiście przekształcona spółka staje się nie tylko beneficjentem dotacji, ale także musi zrealizować założone w treści wniosku wskaźniki. Zobligowana jest także do wypełnienia obowiązków w okresie trwałości projektu. Trzeba dopilnować zmian formalnych. W wyniku przekształcenia powstanie bowiem nowy podmiot, a więc zmieni się beneficjent (mimo ciągłości prawnej). Zatem należy odpowiednio zmienić zapisy w umowie – choćby oznaczenie beneficjenta dotacji. Poza wszelką wątpliwością jest też fakt, że dopilnowanie tego obowiązku jest w gestii firmy realizującej projekt, a nie Instytucji.

W opisanym na początku kazusie dotacja nie będzie więc stanowiła problemu ani obciążenia w procesie przekształcenia. Warto jednak powierzyć czynności przygotowawcze księgowym, którzy mieli już wcześniej do czynienia z dotacjami unijnymi, a później wybrać rewidenta, dla którego zagadnienia związane z dotacjami unijnymi nie stanowią tajemnicy.

Oczywiście w życiu są sytuacje niezaplanowane i często niemożliwe do przewidzenia. Z kolei dotacje unijne zdają się zagadnieniem bardzo szczegółowo uregulowanym. Można mieć wrażenie, że ustawodawca przewidział wszystkie możliwe sytuacje. Tak jednak nie jest. Zagadnienia związane z następstwem prawnym, sukcesją gospodarczą, przekształceniem podmiotu będącego beneficjentem wsparcia unijnego pozostają poza unormowaniami prawnymi. Dodatkowo budzą one wiele emocji, gdyż podejmowane są najczęściej w trudnych życiowo momentach. Dlatego planując realizację projektu współfinasowanego ze środków unijnych warto pomyśleć o formie prawnej działalności gospodarczej, zobaczyć, jakie są szanse i zagrożenia. Kroki podjęte w kierunku zmiany dotychczasowej mogą okazać się przysłowiowym dmuchaniem na zimne. Jednak jeśli okaże się, że los ma dla nas (w tym kontekście niemiłą) niespodziankę, będziemy mieli przynajmniej jeden kłopot mniej. Warto.