Koszty procesu w sprawach cywilnych

Przeczytaj także: Odsetki od kosztów procesu - uwagi na tle przepisów przejściowych i wprowadzających

Strona przegrywająca jest bowiem obowiązana zwrócić stronie przeciwnej, na jej żądanie, koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Na koszty procesu składają się, w zależności od tego czy:

• strona występuje z profesjonalnym pełnomocnikiem:
  • wynagrodzenie, nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach;
  • koszty sądowe;
  • koszty osobistego stawiennictwa strony.
• strona występuje osobiście lub też jest reprezentowana przez nieprofesjonalnego pełnomocnika:
  • koszty sądowe;
  • koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika;
  • równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie – z zaznaczeniem, iż suma kosztów przejazdów i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata wykonującego zawód w siedzibie sądu procesowego).

Koszty zastępstwa procesowego regulowane są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

W przypadku spraw, w których określona została wartość przedmiotu sporu, stawki te kształtują się następująco:

1. do 500 zł – 120 zł;
2. powyżej 500 zł do 1500 zł – 360 zł;
3. powyżej 1500 zł do 5000 zł – 1200 zł;
4. powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 2400 zł;
5. powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 4800 zł;
6. powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 7200 zł;
7. powyżej 200 000 zł – 14 400 zł.

Koszty sądowe reguluje ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych , zgodnie z którą na koszty sądowe składają się opłaty i wydatki. Opłaty dzielą się następująco:

• od pisma
  • stała – pobierana w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe w wysokości jednakowej niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Jednakże opłata stała nie może być niższa od 30 zł i wyższa od 5000 zł;
  • stosunkowa – pobierana w sprawach o prawa majątkowe, wynosząca 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, nie może wynosić ona jednak mniej niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł;
  • tymczasowa – pobierana od pisma wniesionego w sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić w chwili jej wszczęcia
  • podstawowa – pobierana w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej ani tymczasowej. Opłatę tymczasową ustala się w granicach od 30 zł do 1000 zł, a w sprawach dochodzonych w postępowaniu grupowym od 100 zł do 10 000 zł.
• opłaty kancelaryjne – od wniosku o wydanie na podstawie akt: odpisu, wypisu, zaświadczenia, wyciągu, innego dokumentu oraz kopii, jak również wniosek o wydanie odpisu księgi wieczystej.

Ustawodawca przewidział również katalog pism, od których nie pobiera się opłaty. I tak można tu wymienić jedynie przykładowo: Nie pobiera się opłat od wniosku: o udzielenie zabezpieczenia, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie; o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego organizacji społecznych oraz kościołów i związków wyznaniowych ubiegających się o status organizacji pożytku publicznego czy o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem w wyniku prowadzenia mediacji na podstawie umowy o mediację

Istotnym jest, iż końcówkę opłaty zaokrągla się do pełnego złotego.

Wydatki wymienione w ustawie stanowią jedynie katalog otwarty do którego zaliczyć można w szczególności: koszty podróży strony zwolnionej od kosztów sądowych zawiązane z nakazanym przez sąd jej osobistym stawiennictwem (ważną okolicznością jest fakt, iż w przypadku gdy strona chce uczestniczyć w rozprawie, a nie została wezwana przez sąd, a jedynie zawiadomiona o jej terminie, nie będzie jej przysługiwał zwrot kosztów podróży); zwrot kosztów podróży i noclegu oraz utraconych zarobków lub dochodów świadków; wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez biegłych, tłumaczy oraz kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie; koszty ogłoszeń; koszty przeprowadzenia innych dowodów itd.

Strona, której nie stać na uiszczenie kosztów sądowych może ubiegać się o zwolnienie z opłaty. W tym celu należy złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych oraz obowiązkowo dołączyć do niego oświadczenie o stanie majątku, rodzinnych dochodach i źródłach utrzymania . Sąd może zwolnić stronę od kosztów w całości, bądź częściowo. Ustawa przewiduje również szereg podmiotów zwolnionych od ponoszenia kosztów sądowych z mocy ustawy np. strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych; strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów; strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone.
W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań powoda, koszty mogą być wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

Od zasady, że strona przegrywająca ponosi koszty procesu istnieją wyjątki. Pierwszym z nich jest reguła, iż zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu. Jako pierwszą czynność procesową strony pozwanej uznaje się odpowiedź na pozew, a w przypadku gdy takie pismo procesowe nie zostało złożone – oświadczenie ustne złożone do protokołu na pierwszym posiedzeniu sądowym.

Drugim wyjątkiem, jest zasada słuszności zawarta w art. 102 kodeksu postępowania cywilnego , zgodnie z którą „W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążyć jej w ogóle kosztami.” Z uwagi na fakt, iż ustawodawca nie sprecyzował jakie okoliczności mogą przemawiać za zastosowaniem w/w przepisu, szeroko w tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy, który do takich okoliczności zalicza m. in. oddalenie powództwa z uwagi na sprzeczność dochodzonego prawa z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, prekluzję; oczywiście niewłaściwe lub niesłuszne postępowanie wywołujące koszty; precedensowy charakter sprawy; brak zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika; sytuację majątkową strony, która może występować jedynie wówczas, gdy znajduje się ona w wyjątkowo trudnej sytuacji majątkowej, a wytaczając powództwo, był subiektywnie przeświadczony o słuszności dochodzonego roszczenia. Do okoliczności uzasadniających nieobciążanie strony przegrywającej kosztami procesu, nie można zaliczać faktu zwolnienia strony od ponoszenia kosztów sądowych oraz jej wiek. Zgodnie z tezą postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013 roku „Zastosowanie art. 102 k.p.c. nie wymaga wniosku przegrywającego.”

W związku z powyższym, przed wytoczeniem powództwa należy dokładnie przeanalizować daną sprawę, pod kątem ocenienia ewentualnego ryzyka finansowego danej sprawy.