Projekt unijny bez beneficjenta? Co z dotacją po śmierci właściciela firmy?

Przeczytaj także: Horyzont 2020: warunki sukcesu projektów

Według raportu „10 lat Funduszy Europejskich w Polsce” w zakończonej perspektywie finansowej 1 400 małych lub średnich przedsiębiorców rozszerzyło swoją ofertę o nowe produkty lub usługi. Kolejnych 9 100 uzyskało wsparcie w zakresie inwestycji, a 4 500 w zakresie rozwoju działań eksportowych. Dzięki pieniądzom pozyskanym ze środków Unii Europejskiej na polski rynek trafiło 40 000 nowych produktów i usług. Przedsiębiorstwa wdrożyły 2 000 innowacji oraz 3 000 nowych technologii. Przy wsparciu kapitałowym udzielonym w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki osoby bezrobotne założyły 243 000 nowych firm. Nieco inne liczby przytacza raport firmy Resulto. Wskazuje on, że wsparciem unijnym objętych zostało 14 872 mikroprzedsiębiorstw, 7 587 małych, 3 750 średnich oraz 1 421 dużych. Różnice wynikają prawdopodobnie z metody, jaką posłużyli się twórcy wskazanych opracowań. Nie chodzi jednak o statystykę. Za każdą z przytoczonych liczb stoi historia firmy, a co za tym idzie – dzieje konkretnych ludzi – właścicieli przedsiębiorstw, pracowników, kontrahentów, rodzin. To także setki stron dokumentacji, umów. To świadomość wymiernych korzyści, jakie stają się udziałem firmy, ale także wiedza o ewentualnych konsekwencjach niezrealizowania, bądź nienależytego zrealizowania, zadań wynikających z treści wniosku o dofinasowanie.

Są zalety, są i wady

Bez wątpienia najbardziej popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce jest jednoosobowa działalność gospodarcza (inaczej – osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą). Według Instytutu Biznesu Rodzinnego spółki prawa handlowego, zarówno kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna), jak i osobowe (spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna), stanowią jedynie ok. 2-3% ogółu przedsiębiorstw w Polsce. Należy pamiętać, że to, co nazywamy jednoosobową działalnością gospodarczą, to przedsiębiorstwo mogące zatrudniać dziesięć, sto i więcej osób.

Osoby, które decydują się na „założenie firmy”, niejako „odruchowo” wybierają jednoosobową działalność gospodarczą. Motywacją są często stosunkowo proste zasady podatkowe czy niskie koszty księgowości. Przedsiębiorstwo takie można zarejestrować w tzw. jednym okienku i nie ponosi się w związku z tym żadnych kosztów. Oprócz wszystkich tych zalet jest jednak bardzo istotna wada – otóż właściciel tego rodzaju przedsiębiorstwa odpowiada za jego zobowiązania majątkiem prywatnym. Co więcej – odpowiedzialność ta dotyczy także współmałżonka właściciela, o ile oczywiście nie ma podpisanej tzw. rozdzielności majątkowej.

Utworzenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wiąże się z opłatą za zarejestrowanie, czasami dochodzą jeszcze koszty usług notariusza. Pamiętać należy o obowiązku wniesienia kapitału zakładowego (na mocy art. 154 § 1 Kodeksu spółek handlowych, dalej: k.s.h., minimalnie jest to 5 000 zł). Jednak ta forma prawna pozwala chronić dobytek właściciela. Za swoje zobowiązania spółka, jako osoba prawna, odpowiada całym posiadanym majątkiem. Natomiast udziałowiec ryzykuje tyle, ile do spółki wniósł – nie mniej i nie więcej. Jeśli spółka zostanie zlikwidowana, to choćby zobowiązania spółki wobec wierzycieli przewyższały wartość majątku, udziałowiec nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności, a jego prywatny majątek jest w pełni bezpieczny. Inaczej sprawa wygląda w przypadku członków zarządu – art. 299 k.s.h. stanowi, że członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za tę część zobowiązań spółki, która przewyższa majątek. Co istotne, odpowiedzialności tej mogą uniknąć (art. 299 § 2 k.s.h.), jeśli wykażą, że w odpowiednim czasie został złożony wniosek o upadłość bądź wszczęte zostało postępowanie układowe.

Brak przepisów

Wskazanie tych różnic jest niezbędne, aby podjąć rozważania dotyczące przejęcia przedsiębiorstwa w nagłej sytuacji, wywołanej wypadkiem, śmiercią właściciela firmy. Ilustracją niech będzie historia Hotelu Smakosz Ogórowie s.j. W 1988 r. Zdzisław Ogór, zawodowy szef kuchni, postanowił otworzyć we własnym domu restaurację. Po wykonaniu niezbędnego remontu i adaptacji budynku uruchomiono Zakład Gastronomiczny Smakosz Zdzisława Ogóra. Z czasem przedsięwzięcie się rozrastało. W biznes zaangażowana była cała rodzina. Dodatkowo zatrudniono czterech kucharzy. Właściciel skoncentrował się na zaopatrzeniu, sprawach księgowych, działaniach związanych z administracją. Odpowiadał też za wycenę menu imprez zorganizowanych, ale także ciągle obsługiwał klientów. W 2012 r. żona właściciela zmarła nagle. Wtedy do rozmów rodzinnych powrócił temat przejęcia firmy przez dzieci. Ojciec chciał przejść na emeryturę i wycofać się z biznesu. Niestety zmarł kilka miesięcy później. Spraw związanych z przekazaniem firmy nie uporządkował. Sukcesorzy nie mieli świadomości, że otwierając restaurację… złamali prawo.

W tym konkretnym przypadku wszystko skończyło się szczęśliwie – po trzech miesiącach założono spółkę jawną, wynegocjowano z bankami możliwość przepisania kredytu z nieżyjącego właściciela na nową spółkę. Co ważne, przedsiębiorstwo nie było w trakcie realizacji (ani w okresie trwałości) projektu współfinansowanego ze środków UE. Dlaczego to takie istotne? W tracie wielu spotkań poświęconych realizacji projektów zadawałam pytanie, co się dzieje z projektem z chwilą, gdy umiera właściciel przedsiębiorstwa, albo – skomplikujmy jeszcze bardziej – w wyniku np. wypadku zapada w śpiączkę czy w czasie wyprawy w góry w wyniku zejścia lawiny zostaje uznany za zaginionego. Choć nie są to sytuacje możliwe tylko teoretycznie, na spotkaniach prowadzonych przez przedstawicieli Instytucji Pośredniczących nie uzyskałam klarownych odpowiedzi. W polskim porządku prawnym brakuje bowiem przepisów, które regulowałyby kwestie przejęcia przedsiębiorstwa. Oczywiście są przepisy spadkowe, dotyczące dziedziczenia testamentowego i ustawowego, zawarte w III Księdze Kodeksu cywilnego.