Prawo zamówień publicznych: koniec dominacji kryterium ceny

Przeczytaj także: Nowelizacja prawa zamówień publicznych cz. III

Poprzednia, dotykająca w istotny sposób tematyki kryteriów oceny ofert, nowelizacja ustawy PZP weszła w życie w październiku 2014 r. Określiła między innymi, że poza szczególnymi przypadkami kryterium „cena” nie może być jedynym, jakim mogą się kierować zamawiający przy wyborze oferty najkorzystniejszej. Takie regulacje to wyraz tendencji do regularnego przesuwania ciężaru oceny ofert na aspekty jakościowe.

W myśl obecnego brzmienia art. 91 ust. 2 ustawy PZP kryteriami oceny ofert są cena albo cena i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności jakość, funkcjonalność, parametry techniczne, aspekty środowiskowe, społeczne, innowacyjne, serwis, termin wykonania zamówienia oraz koszty eksploatacji. Zgodnie natomiast z ust. 2a tego przepisu, kryterium ceny może być zastosowane jako jedyne kryterium oceny ofert, jeżeli przedmiot zamówienia jest powszechnie dostępny oraz ma ustalone standardy jakościowe, z określonymi zastrzeżeniami ustawowymi. Chodzi o zakup rozwiązań ustandaryzowanych, takich jak np. zakup energii, przy którym zamawiający jak najbardziej może postawić wyłącznie na jedno kryterium „cena”.

Przy tak określonej konieczności wskazania innych, pozacenowych kryteriów oceny ofert, często w dokumentacjach postępowań zamawiający wpisywali procentowe ustalenia wagi kryteriów oceny ofert, w stosunku przykładowo 98% (cena) do 2% (inne kryterium) – lub w zbliżonej proporcji. Co wynikało z takich ustaleń? Właściwie tyle, że dla zamawiających w dalszym ciągu najistotniejsza była najniższa cena, a określenie dodatkowego parametru w dokumentacji wynikało wyłącznie z chęci uczynienia zadość przepisom PZP. W istocie znaczenie tej wagi kryterium jakościowego dla wyboru oferty najkorzystniejszej było znikome.

Niezależnie od pobudek, wydaje się, że cel wprowadzenia zmian zakładających mobilizację zamawiających do odejścia od wyboru najkorzystniejszej oferty uwzględniając wyłącznie kryterium ceny, został (przynajmniej na papierze) osiągnięty. Z analizy ogłoszeń dokonanej przez Urząd Zamówień Publicznych wynikało bowiem, że po wprowadzeniu znowelizowanego przepisu znacząco zmniejszył się odsetek ogłoszeń, w których jako jedyne kryterium oceny ofert wskazano najniższą cenę (w przypadku ogłoszeń w Biuletynie Zamówień Publicznych z 93% przed nowelizacją do 33% po nowelizacji, natomiast w przypadku ogłoszeń w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – stosunek 85% do 45% po nowelizacji).

Tymczasem najnowszy, szeroko komentowany projekt kolejnej nowelizacji ustawy PZP, wprowadza dalsze obostrzenia możliwości zastosowania przez zamawiających kryterium „cena”, które jednocześnie stanowią próbę dostosowania rodzimych przepisów do regulacji unijnych.

Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 91 ust. 2a ustawy PZP, kryterium ceny może być zastosowane jako jedyne kryterium oceny ofert lub kryterium o wadze przekraczającej 40% jedynie w drodze wyjątku, dla zamówień których przedmiot ma ustalone standardy jakościowe, a ponadto, jeżeli zamawiający dodatkowo wykażą w załączniku do protokołu postępowania, w jaki sposób zostały uwzględnione w opisie przedmiotu zamówienia koszty cyklu życia (choć ten ostatni element tylko w przypadku zamawiających klasycznych). Nowością jest więc wprowadzenie sztucznego, maksymalnego progu 40% dla kryterium ceny.

Ustawodawca odszedł zatem od konieczności powszechnej dostępności przedmiotu zamówienia, skupiając się na kryterium jakościowym. W sytuacji więc, gdy przedmiot zamówienia nie jest scharakteryzowany przez ustalone standardy jakościowe, a więc w istocie w większości przypadków – nie można zastosować kryterium ceny jako jedynego lub o wadze przekraczającej 40%. Mechanizm ten ma za zadanie jeszcze bardziej ograniczyć fikcyjne przyjmowanie kryteriów jakościowych na rzecz dominującego w praktyce kryterium ceny.

Dodatkowo, poza znowelizowanym art. 91 ust. 2a, proponuje się znaczne rozbudowanie treści samego ust. 2, który został uzupełniony nie tylko o kryterium kosztowe, ale też o dodatkowe elementy związane na przykład z aspektami społecznymi (m.in. integracja zawodowa, dostępność, projektowanie dla wszystkich użytkowników, dostępność dla osób niepełnosprawnych). Projekt zakłada, że kryteriami oceny ofert zostaną również organizacja, kwalifikacje i doświadczenie osób wyznaczonych do realizacji danego zamówienia publicznego.

Rzeczywiście więc dla znacznej części zamawiających nowelizacja art.91 ustawy PZP sprowadza się do konkluzji, że nie będą mogli już kierować się jedynie najniższą ceną przy określaniu kryteriów oceny ofert. Co więcej - cena będzie mogła stanowić jedynie 40% wagi kryteriów, natomiast pozostałe 60% zostało zarezerwowane dla parametrów pozacenowych.

Być może takie rozłożenie procentowe wagi kryteriów sprawi, że zamawiający podejmą próbę rzeczywistego dopasowania wymagań do przedmiotu zamówienia, a tym samym określą warunki tak, by wybrać ofertę faktycznie, a nie tylko ekonomicznie, najkorzystniejszą.