Sanacja zastąpi upadłość?

Przeczytaj także: Postępowanie restrukturyzacyjne. Które wybrać? Jak otworzyć?

Głównym celem wprowadzenia ustawy - Prawo restrukturyzacyjne jest ograniczenie liczby postępowań upadłościowych, które w większości przypadków prowadzą wyłącznie do likwidacji podmiotów gospodarczych, nie przynoszą natomiast zaspokojenia wierzycielom. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom wszystkich zainteresowanych ustawodawca wprowadził postępowanie sanacyjne. Z jednej strony umożliwi ono dłużnikom skorzystanie z procedur służących rzeczywistej restrukturyzacji spółki, które dotychczas były niedostępne w ramach postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu, z drugiej natomiast zapewni ochronę wierzycielom, którzy będą mieli istotny wpływ na przebieg postępowania i będą mogli na bieżąco je kontrolować.

Wierzyciel też może złożyć wniosek

Postępowanie sanacyjne jest jedynym postępowaniem restrukturyzacyjnym, o którego otwarcie może wnosić także wierzyciel. Pozostałe procedury, tj. postępowanie o zatwierdzenie układu oraz postępowanie układowe (zwykłe i przyspieszone) mogą być przeprowadzone tylko na wniosek dłużnika. Takie uregulowanie jest jak najbardziej uzasadnione – tylko postępowanie sanacyjne zawiera środki umożliwiające reorganizację przedsiębiorstwa i zawarcie układu bez udziału dłużnika (a nawet wbrew jego woli), pozostałe natomiast opierają się w założeniu na pełnej inicjatywie i woli dłużnika, które premiowane są konkretnymi uproszczeniami proceduralnymi.

Bez wątpienia w większości przypadków – i to niezależnie od procedury - zawarcie, a przede wszystkim wykonanie układu będzie efektywne tylko przy współpracy dłużnika, jednakże możliwość złożenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego przez wierzyciela może stanowić dodatkowy element mobilizujący dłużnika do terminowego podjęcia stosownych działań. Ponadto, niezależnie od tego, że główną ideą omawianych postępowań jest przeprowadzenie zaplanowanej restrukturyzacji z inicjatywy dłużnika, może on również wnioskować o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego w celu obrony przed upadłością, jeżeli wniosek o jej ogłoszenie zostanie złożony przez wierzyciela. Zgodnie z nowymi przepisami w takiej sytuacji sąd powinien bowiem w pierwszej kolejności rozpoznać wniosek restrukturyzacyjny, czyli np. o otwarcie postępowania sanacyjnego, a dopiero w razie jego nieskuteczności rozważyć przesłanki do ogłoszenia upadłości.

Ochrona przed wierzycielami

Otwierając postępowanie sanacyjne sąd co do zasady powołuje dla dłużnika zarządcę, wyjątkowo może jednak zezwolić samemu dłużnikowi na wykonywanie zarządu w określonym zakresie. Po objęciu masy sanacyjnej zarządca przystępuje do sporządzania spisu wierzytelności oraz podejmuje działania zmierzające do przywrócenia dłużnikowi płynności finansowej i możliwości realizacji układu. Jednym z podstawowych uprawnień w tym zakresie jest możliwość odstępowania przez zarządcę – za zgodą sędziego-komisarza - od zawartych przez dłużnika umów wzajemnych, które nie zostały wykonane w całości lub w części. Pozwoli to przede wszystkim na uwolnienie dłużnika od niekorzystnych dla niego umów, od których nie mógł odstąpić we własnym zakresie.

Oczywiście uprawnienie to stwarza ryzyko dla podmiotów będących drugą stroną umowy, które w przypadku wcześniejszego zakończenia umowy będą mogły dochodzić jedynie określonych roszczeń wynikających z jej niewykonania, jednak ustawodawca w sposób jednoznaczny uznał, iż interes ogółu wierzycieli jest w takiej sytuacji ważniejszy niż interes kontrahentów dłużnika. Postępowanie sanacyjne zapewni dłużnikowi również dodatkową ochronę przed wierzycielami – wszelkie postępowania egzekucyjne przeciwko dłużnikowi ulegną bowiem zawieszeniu z mocy prawa, a sędzia-komisarz będzie mógł też uchylić zajęcia dokonane w ich toku (np. uciążliwe dla dłużnika zajęcia rachunków bankowych). Ponadto, nowe egzekucje nie mogą być wszczęte w trakcie postępowania sanacyjnego.

Łatwiej zwolnić pracowników

Otwarcie postępowania sanacyjnego istotnie wpłynie na stosunki z pracownikami dłużnika, znacznie ułatwiając restrukturyzację zatrudnienia. Tak jak w przypadku postępowania upadłościowego w opcji likwidacyjnej, podczas sanacji nie będą miały zastosowania przepisy szczególne chroniące pracowników przed rozwiązaniem stosunku pracy, natomiast umowy o pracę zawarte na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy będą mogły zostać rozwiązane przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Brak podobnej regulacji w ramach przepisów o upadłości układowej jest jedną z głównych przyczyn niepowodzenia tego trybu, ponieważ niewypłacalni dłużnicy nie są w stanie spłacać na bieżąco roszczeń wszystkich pracowników, co niejednokrotnie prowadzi do zmiany opcji na likwidacyjną i tym samym pozbawienia pracy wszystkich pracowników.

Powyżej opisane działania nie są jednak podejmowane całkowicie dowolnie i zwłaszcza w przypadku planowanych zwolnień pracowniczych powinny zostać zawarte w planie restrukturyzacyjnym, który zarządca składa sędziemu-komisarzowi w celu zatwierdzenia. Dopiero po zrealizowaniu tego planu (jego zasadniczej części), czyli po przeprowadzeniu sanacji dłużnika – lecz nie później niż przed upływem roku od dnia otwarcia postępowania – zwoływane jest zgromadzenie wierzycieli, w celu głosowania nad układem.

Zbywanie majątku bez obciążeń

Warto również zwrócić uwagę na to, że zarządca w postępowaniu sanacyjnym może za zgodą sędziego-komisarza zbywać składniki majątku dłużnika, a sprzedaż taka wywołuje skutki takie, jak sprzedaż dokonana przez syndyka. Innymi słowy, zbycie ma charakter sprzedaży egzekucyjnej, powodującej m.in. wygaśnięcie obciążeń ustanowionych na tym majątku, w tym przede wszystkim hipotek na nieruchomości i zastawów na ruchomościach. Brak takiej możliwości w przypadku upadłości układowej skutecznie ograniczał możliwość zbywania majątku przez dłużnika celem wykonania układu, jak również dawał przewagę wierzycielom zabezpieczonym na tych składnikach, którzy niejednokrotnie samodzielnie blokowali układ. Obecna regulacja jest niewątpliwie korzystna dla dłużnika i ogółu wierzycieli, ograniczając uprzywilejowanie poszczególnych z nich, jednakże zmiana ta, realizująca tzw. politykę drugiej szansy, ma być wynagrodzona wierzycielom poprzez zwiększenie ich wpływu na przebieg postępowania.

Dzięki nowym uprawnieniom wierzyciele będą mieli realne możliwości decydowania o najważniejszych kwestiach w postępowaniu, jak również kontrolowania działań zarządcy i dłużnika. Przede wszystkim jednak założenia postępowania sanacyjnego mają przyczynić się do znacznego zwiększenia stopnia zaspokojenia wierzycieli i finalnie do ograniczenia liczby upadłości podmiotów gospodarczych, które w obecnym stanie prawnym nie mają do dyspozycji skutecznych narzędzi do restrukturyzacji.

Marianna Kokowska
adwokat,