Charakter prawny świadczenia wykupu w ramach umowy ubezpieczenia z UFK

Przeczytaj także: Prezes UOKiK nałożył na UNIQA 10 mln zł kary

Przepisem, który stanowi podstawę zarzutów formułowanych pod adresem ubezpieczeń z UFK jest art. 3851 § 1, zgodnie z którym: postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W przypadku uznania, iż dane postanowienie wypełnia dyspozycję wskazanego przepisu – nie ma ono mocy wiążącej, a strony pozostają związane umową w pozostałym zakresie.

Podkreślić jednak należy, że zgodnie ze zdaniem drugim przywołanego artykułu: przepisów o klauzulach abuzywnych nie stosuje się do postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Szereg argumentów przemawia za tym, że świadczenie wykupu rzeczywiście należy uznać za świadczenie główne stron w ramach umowy ubezpieczenia z UFK, co w konsekwencji powoduje, że postanowienia OWU regulujące tę kwestię nie mogą być objęte kontrolą w zakresie stosowania niedozwolonych postanowień umownych.

W doktrynie prawa ubezpieczeń zgodnie przyjmuje się, że świadczeniem ubezpieczyciela jest nie tylko zapłata odszkodowania, umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, ale również samo udzielanie ochrony ubezpieczeniowej. W konsekwencji, do głównych świadczeń stron w umowie ubezpieczenia należy zaliczyć: udzielanie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie określonego świadczenia przez ubezpieczyciela w razie zajścia określonego w umowie wypadku ubezpieczeniowego oraz zapłata składki przez ubezpieczającego.

Należy jednak pamiętać, że charakter umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym znacznie różni się od typowej umowy ubezpieczenia, o której mowa w kodeksie cywilnym. W istocie jest to umowa nienazwana o mieszanym charakterze, która łączy w sobie funkcję ochronną (ubezpieczeniową) oraz inwestycyjną. W przypadku tego rodzaju umów mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem świadczeń zakładu ubezpieczeń. Świadczenia te to z jednej strony zobowiązanie do inwestowania środków powierzonych przez klienta, a z drugiej – zobowiązanie do wypłacania środków zgromadzonych na rachunku klienta w ramach takiej inwestycji na zasadach opisanych w warunkach ubezpieczenia. Ze względu na taki charakter umowy, głównym świadczeniem ubezpieczającego jest zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś głównym świadczeniem ubezpieczyciela - udzielanie ochrony ubezpieczeniowej i wypłata świadczenia na wypadek śmierci lub dożycia oraz wypłata środków inwestowanych przez klienta w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, w sytuacjach i na warunkach opisanych w umowie ubezpieczenia.

Nie powinno budzić wątpliwości, że świadczenie wypłaty wartości polisy jest świadczeniem typowym dla umowy ubezpieczenia na życie z UFK, a regulujące je postanowienia umowy należy zaliczyć do przedmiotowo istotnych postanowień umownych, czyli tzw. essentialia negotii. Podkreślenia wymaga, że w przypadku ubezpieczeń z UFK, obowiązek określenia w umowie zasad wykupu wartości ubezpieczenia został nałożony na ubezpieczyciela wprost w art. 13 ust. 4 pkt 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Wypłata wartości wykupu, jest jednym z podstawowych obowiązków - jeżeli nie jedynym - jaki spoczywa na zakładzie ubezpieczeń w razie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego i należy wyraźnie podkreślić, że umowa ubezpieczenia z UFK bez jednoznacznego uregulowania zasad wyliczania i wypłaty wartości wykupu z gospodarczego punktu widzenia po prostu nie ma racji bytu. Ze względu na powyższe, postanowienia określające sposób ustalania wartości wykupu, jako regulujące jedno z głównych świadczeń jednej ze stron umowy ubezpieczenia, nie powinny, zgodnie z dyspozycją kodeksu cywilnego, podlegać ocenie pod kątem ich abuzywności, pod warunkiem oczywiście, że zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości.

Zagadnienie wydaje się bardzo kontrowersyjne, bo chociaż dotychczasowe orzecznictwo i działalność UOKiK wychodziły zdecydowanie naprzeciw oczekiwaniom konsumentów, to analiza przepisów prowadzona w oderwaniu od emocji prowadzi do zgoła odmiennych wniosków. Sytuacja wydaje się bardzo ciekawa, bo w obliczu nabierających rozpędu powództw grupowych, los ubezpieczeń z UFK wcale nie musi być z góry przesądzony.