Rewolucyjne zmiany w postępowaniu przed sądami administracyjnymi

Przeczytaj także: Sejm: sądy administracyjne do nowelizacji

Pierwsza istotna zmiana to wprowadzenie art. 145a p.p.s.a. , który wskazuje że :

„W przypadku stwierdzenia naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy lub stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia w całości lub w części, jeżeli zachodzą przyczyny określone w art. 156 Kodeksu postępowania administracyjnego lub w innych przepisach, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, sąd zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie decyzji lub postanowienia wskazując sposób załatwienia sprawy lub jej rozstrzygnięcie, chyba, że rozstrzygnięcie pozostawiono uznaniu organu.”

O wydaniu decyzji lub postanowienia, o których mowa powyżej, właściwy organ zawiadamia sąd w terminie siedmiu dni od dnia ich wydania. W przypadku niezawiadomienia sądu, może on orzec o wymierzeniu organowi grzywny. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

W przypadku niewydania decyzji lub postanowienia przez sąd zobowiązujące organ do szybszego działania, w określonym przez sąd terminie, strona może wnieść skargę, żądając wydania orzeczenia stwierdzającego istnienie albo nieistnienie uprawnienia lub obowiązku. Sąd wyda orzeczenie w tym przedmiocie, jeżeli pozwalają na to okoliczności sprawy. W wyniku rozpoznania skargi sąd stwierdza czy niewydanie decyzji lub postanowienia miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa i może ponadto z urzędu albo na wniosek strony wymierzyć organowi grzywnę lub przyznać od organu na rzecz skarżącego sumę pieniężną do wysokości połowy kwoty grzywny.

Z powyższego wynika, że wskazane zmiany mają na celu wyeliminowanie niekorzystnej dotychczas sytuacji dla podatnika. Obecnie bowiem organy podatkowe wydają co prawda decyzję , po wniesieniu przez podatnika skargi na ich bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania do WSA , jednakże decyzja zapada jeszcze zanim skarga podatnika zostanie rozstrzygnięta. W takiej sytuacji podatnik traci możliwość dochodzenia odszkodowania. Trzeba mieć na uwadze, że nierzadko sprawy trwają nawet po kilka lat, a podatnik nie ma możliwości walki z opieszałością organów. Na skutek wskazanej zmiany sąd będzie miał możliwość oddalenia skargi na bezczynność organu lub przewlekłe prowadzenie postępowania, ale jedynie wówczas, gdy nie wystąpiła wspomniana opieszałość ze strony organu.

Niewątpliwie jest to jakiś krok w kierunku wyeliminowania przewlekłości postępować, ale takie zwroty jak „ jeżeli pozwalają na to okoliczności sprawy” powodują, że należy raczej oczekiwać zmian na lepsze w niewielkim stopniu.

Kolejną istotną zmianą jest zwiększenie zakresu orzekania reformatoryjnego przez Naczelny Sąd Administracyjny - w obecnym stanie prawnym orzeczenia NSA mają charakter kasacyjny (NSA uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozstrzygnięcia przez WSA), na skutek przyjętej zmiany NSA będzie mógł w określonych sytuacjach orzekać co do istoty sprawy ostatecznie i merytorycznie rozstrzygając sprawę w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej. Zatem NSA, uwzględniając skargę kasacyjną będzie mógł ją rozpoznać bez przekazywania sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu, gdy uzna, że sprawa została dostatecznie wyjaśniona. W obecnie obowiązujących przepisach również istniała taka możliwość, ale dopiero wówczas gdy nie doszło do naruszeń przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Trzecia zmiana przewiduje wprowadzenie instytucji samokontroli sądu pierwszej instancji umożliwiającej uwzględnianie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny we własnym zakresie skarg kasacyjnych. W praktyce oznacza to, że Wojewódzki Sąd Administracyjny będzie mógł uchylić swój zaskarżony skargą kasacyjną wyrok i ponownie rozpoznać sprawę, jeśli stwierdzi, że w sprawie zachodzi nieważność albo podstawy skargi kasacyjnej są oczywiście usprawiedliwione. Zatem głównym celem niniejszej zmiany jest również przyśpieszenie procesu rozpatrywania skarg kasacyjnych i to bez zbędnego angażowania NSA w przypadku oczywistych skarg.

Czwarta zmiana „przyśpieszająca” to wprowadzenie możliwości umarzania postępowania administracyjnego przez sądy administracyjne - w razie uwzględnienia skargi na decyzję (lub postanowienie) i jej uchylenie lub stwierdzenie jej nieważności oraz stwierdzenie przez sąd podstawy do umorzenia postępowania administracyjnego sąd będzie umarzał takie postępowanie. Powyższe oznacza, że wyeliminowana została konieczność następczego umarzania postępowania przez organ po wydaniu przez sąd wyroku, w którym wskazano że zachodzą przesłanki do umorzenia postępowania.