Podwyższenie kapitału zakładowego: prawo pierwszeństwa objęcia udziałów

Przeczytaj także: Podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki z o.o.

Pierwszy polega na podwyższeniu kapitału zakładowego przez zmianę umowy spółki (jest to tzw. tryb zwykły). Drugi tryb to podjęcie uchwały wspólników w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki przewidujących maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia (tryb uproszczony). Kolejny, szczególny tryb podwyższenia kapitału zakładowego ze środków spółki przewiduje art. 260 k.s.h. Charakteryzuje się tym, że podwyższenie następuje: wyłącznie z udziałem dotychczasowych wspólników (z wyjątkiem samej spółki - art. 260 § 4 k.s.h.), wyłącznie ze środków spółki i tylko przez zmianę umowy spółki. W tym trybie wspólnikom przysługuje ustawowe prawo pierwszeństwa, zarówno w przypadku ustanowienia nowych udziałów, jak i podwyższenia wartości nominalnej dotychczasowych udziałów (art. 260 § 2 k.s.h.).

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym nie przynależy z mocy ustawy (poza trybem szczególnym z art. 260 k.s.h.). Prawo pierwszeństwa przysługuje wtedy, gdy ani umowa spółki ani uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego nie stanowi inaczej (art. 258 § 1 k.s.h - przepis względnie obowiązujący). Umowa spółki może wprost wyłączyć prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki, wówczas uchwała przewidująca prawo pierwszeństwa będzie sprzeczna z umową spółki i może być zaskarżona powództwem o uchylenie. Jeżeli umowa spółki będzie na ten temat milczeć (nie wyłączy prawa pierwszeństwa), to i tak nie oznacza to, iż wspólnikom przysługuje ustawowe prawo pierwszeństwa.

Mianowicie uchwała podejmowana przez zgromadzenie wspólników w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego może stanowić, iż nowe udziały w podwyższonym kapitale zakładowym są przeznaczone dla osoby trzeciej (np. inwestora). Zatem w tym przypadku uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego wskazywać będzie, iż dotychczasowi wspólnicy nie mają prawa pierwszeństwa. Kolejna sytuacja to milczenie w przedmiocie wyłączenia prawa pierwszeństwa zarówno umowy spółki, jak i uchwały zgromadzenia. W tej sytuacji wspólnicy mają prawo pierwszeństwa. Ostatnią sytuacją, którą można rozpatrywać jest sytuacja, w której umowa spółki przewiduje prawo pierwszeństwa, a uchwała zgromadzenia w przedmiocie podwyższenia kapitału zakładowego z wyłączeniem prawa pierwszeństwa stanowi zmianę umowy spółki (art. 257 § 1 k.s.h.). Do podjęcia takiej uchwały wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, których prawo pierwszeństwa jest wyłączone (art. 246 § 3 k.s.h.). Stosowanie art. 246 § 3 k.s.h. będzie wyłączone, jeżeli dojdzie do podwyższenia kapitału zakładowego z wyłączeniem prawa pierwszeństwa (przewidzianego umową spółki) na podstawie dotychczasowych postanowień umowy (art. 257 § 1 k.s.h.).

Wyłączenie prawa pierwszeństwa może dotyczyć niektórych wspólników bądź wszystkich.

Zgodnie z prezentowaną obecnie linią orzeczniczą uchwała wykluczająca lub ograniczająca prawa pierwszeństwa przewidziane w art. 258 § 1 k.s.h. nie może dotyczyć podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki. Sąd Najwyższy rozstrzygając zagadnienie prawne przedstawione przez Prokuratora Generalnego:

1. Czy podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dokonane na podstawie art. 257 § 1 k.s.h., czyli bez zmiany umowy spółki, może dotyczyć tylko utworzenia nowych udziałów?
2. Czy udziały w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, podwyższonym na podstawie art. 257 § 1 k.s.h., muszą objąć wszyscy dotychczasowi wspólnicy w stosunku określonym w art. 257 § 3 k.s.h., czy też prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników może być wyłączone uchwałą o podwyższeniu kapitału zakładowego, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej?”

podjął w dniu 17 stycznia 2013 roku w sprawie o sygn. III CZP 57/12 uchwałę w składzie 7 sędziów, której teza brzmi:
Podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.

Sąd Najwyższy dopuścił zatem podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki w drodze podwyższenia wartości nominalnej udziałów, ograniczył jednakże możliwość objęcia nowych udziałów tylko do dotychczasowych wspólników. Sąd zaznaczył także, iż prawo pierwszeństwa ma zastosowanie także wówczas, gdy w spółce, w której wspólnik może mieć tylko jeden udział, podwyższeniu ulega wartość nominalna udziału. SN odniósł się również do użytego przez ustawodawcę określenia „dotychczasowi wspólnicy: stwierdzając, iż „nie ma uzasadnionych podstaw do wnioskowania, że użycie w art. 257 § 3 k.s.h. określenia "dotychczasowi wspólnicy" oznacza, że oświadczenia o objęciu nowych udziałów w tej samej procedurze podwyższenia kapitału zakładowego mogą złożyć także nowi wspólnicy. Określenie "dotychczasowi wspólnicy" oznacza, że są to osoby będące wspólnikami w chwili podejmowania uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego lub w innym dniu wskazanym w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego, a zatem te same osoby, o których mowa w art. 260 § 2 k.s.h.”

Jeżeli umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu nie stanowi inaczej, zasadą jest objęcie udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do posiadanych dotychczas udziałów. Umową spółki lub w drodze uchwały wspólników może zmienić te proporcje. Jednakże jeżeli w wyniku uchwały miałoby dojść do uszczuplenia prawa udziałowego wspólnika, jakim jest prawo pierwszeństwa, to wspólnik musi się na to zgodzić. Objęcie udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym jest prawem, a nie obowiązkiem wspólników. Wspólnicy nie muszą zatem obejmować udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Jeżeli więc wspólnicy nie skorzystają z przysługującego im prawa pierwszeństwa objęcia udziałów powstałych wskutek podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o., zarząd spółki może zaoferować objęcie udziałów osobom dowolnie wybranym, również tym wspólnikom danej spółki, którzy z pierwszeństwa już skorzystali (tak: wyrok SN z 2 czerwca 2004 r., IV CK 449/03, Mon. Praw. 2004, nr 13, s. 583 i n.).

Do wykonania prawa pierwszeństwa wspólników wzywa zarząd spółki. Wezwania zarząd przesyła wspólnikom jednocześnie. Jeżeli w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego nie określono, kiedy zarząd ma wezwać wspólników do wykonania prawa pierwszeństwa, zarząd powinien wysłać wezwania do wszystkich wspólników niezwłocznie po podjęciu tej uchwały. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego wykonania. Jeżeli wspólnik nie wykona w tym terminie swojego prawa, prawo to wygaśnie. Oświadczenie o wykonaniu lub niewykonaniu prawa pierwszeństwa wspólnik składa w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy skutkuje nieważnością oświadczenia.