Umorzenie udziałów bez naruszenia kapitału zakładowego

Przeczytaj także: Towary za umorzenie udziałów w spółce z o.o. z podatkiem VAT

W następstwie takiej operacji powstaje dysproporcja pomiędzy sumą wartości nominalnej udziałów nieumorzonych a wartością kapitału zakładowego spółki. Różnica ta, jak się przyjmuje w doktrynie i orzecznictwie, może pozostać lub decyzją (uchwałą) wspólników może zostać zlikwidowana poprzez dostosowanie wartości nominalnej pozostałych udziałów do wartości kapitału zakładowego, bez jednoczesnego podwyższania tego kapitału.

Na potwierdzenie powyższego można przytoczyć w szczególności następujące stanowisko Sądu Najwyższego: W razie umorzenia w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością części udziałów z czystego zysku dopuszczalne jest powzięcie przez wspólników uchwały zmieniającej umowę spółki i dostosowującej wartość pozostałych po umorzeniu udziałów do niezmienionej wysokości kapitału zakładowego (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 9 kwietnia 1997 roku, III CZP 15/97).

Z uzasadnienia: Umorzenie udziałów bez naruszenia kapitału zakładowego polega na zmniejszeniu ich liczby, przy zachowaniu na niezmienionym poziomie wielkości kapitału zakładowego. W wyniku tej operacji dochodzi do powstania takiego stanu rzeczy, w którym suma wartości zachowanych (nadal istniejących) udziałów jest niższa od kapitału zakładowego. Stosunek, w jakim udziały danego wspólnika pozostają do wysokości kapitału zakładowego, określa proporcję, w jakiej wspólnik partycypuje w majątku spółki. Z chwilą umorzenia części udziałów z zysku, bilansowa wielkość kapitału zakładowego nie ulega zmianie. Zmniejsza się natomiast suma wartości nominalnych wszystkich udziałów. W ten sposób powstaje luka odpowiadająca różnicy między dwoma wskazanymi wielkościami. Tej luki jednak nie może być w fazie zawiązania spółki. Suma udziałów musi odpowiadać bezwzględnie wysokości kapitału zakładowego na etapie powstania spółki. Kapitał zakładowy bowiem spełnia funkcję gwarancyjną wobec wierzycieli spółki. W dalszej działalności spółki nie ma szczególnych racji, aby zgodność ta istniała. Funkcja gwarancyjna wyraża się wówczas tym, że kapitał zakładowy wiąże bilansowo część aktywów spółki. Udział pozostaje tylko oznaczeniem proporcji, w której wspólnik partycypuje w spółce. Jeżeli część udziałów zostaje umorzona, to zmienia się tym samym wielkość uprawnień w spółce. Z zasady swobody umów (art. 353 KC) należy wyprowadzić uprawnienie wspólników do powiązania umorzenia udziałów z zysku, z powzięciem jednocześnie uchwały zmieniającej umowę spółki i dostosowującej wartość pozostałych po umorzeniu udziałów do niezmienionej wysokości kapitału zakładowego. wspólnikom pozostawałaby przy tym swoboda decyzji co do sposobu uzgodnienia sumy udziałów z wielkością kapitału zakładowego. Takie rozwiązanie nie naruszy funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego wobec wierzycieli spółki.

Zabieg taki należy rozumieć jako „dostosowanie” wartości nominalnej udziałów pozostałych po umorzeniu i przysługujących poszczególnym (pozostałym) wspólnikom spółki do niezmienionej (dotychczasowej) wartości kapitału zakładowego, w drodze stosownej uchwały wspólników tej spółki. Nie stanowi on zarazem podwyższenia kapitału zakładowego i nie może być z nim utożsamiany. Wręcz przeciwnie, akcentuje się wyraźnie istnienie (pozostawienie) kapitału zakładowego na dotychczasowym (niezmienionym) poziomie. Przy braku wskazania, że owo „dostosowanie” wartości nominalnej udziałów miałoby być faktycznie podwyższeniem kapitału zakładowego, a także przy uwzględnieniu definicji (istoty) podwyższenia kapitału zakładowego, należy uznać, że to dwie odrębne instytucje. Takie dostosowanie, mimo że skutkujące w rzeczywistości zwiększeniem wartości nominalnej udziałów, a także i zmianą umowy spółki w tym zakresie, nie wymaga zatem podejmowania czynności koniecznych do podwyższenia kapitału zakładowego spółki.

Przechodząc na płaszczyznę przepisów o rachunkowości i zasad księgowania umorzenia udziałów, warto wskazać, że umorzenie udziałów bez wynagrodzenia nie wymaga również dodatkowych czynności księgowych (rachunkowych), poza dokonaniem odpowiednich zapisów (zmian) w księdze udziałów. W oparciu zatem również i o przepisy ustawy o rachunkowości nie powinno być przeszkód do dostosowania (zwiększenia) wartości nominalnej udziałów do istniejącej wielkości kapitału zakładowego poprzez stosowną uchwałę wspólników spółki, a następnie do uwidocznienia związanych z tym zmian w samej umowie spółki oraz KRS.