Umowa prorogacyjna między pracownikiem a pracodawcą

Przeczytaj także: Umowa o pracę: dzień rozpoczęcia pracy może przypadać w dniu wolnym

W ramach umownego określenia właściwości sądu w praktyce możliwe są dwa rozwiązania. Pierwszym z nich jest poddanie stosunku prawnego pod rozstrzygnięcie sądu, który zgodnie z przepisami co do zasady nie jest właściwy (np. sąd mający siedzibę w danym mieście ustalanym przez strony). Natomiast drugim możliwym rozwiązaniem jest ograniczenie prawa powoda w zakresie wyboru pomiędzy kilkoma sądami, które są właściwe z mocy ustawy.

Należy podkreślić, iż umowa prorogacyjna nie może prowadzić do zmiany właściwości wyłącznej, o której mowa w art. 38 - 42 Kodeksu postępowania cywilnego.

Ciekawym zagadnieniem jest możliwość umownego ustalenia właściwego sądu przez strony stosunku pracy. W praktyce zdarzają się bowiem przypadki, gdy pracodawca oraz pracownik, zawierając umowę o pracę, ustalają sąd właściwy do rozstrzygania sporów, przy czym albo całkowicie wyłączają w tym wypadku stosowanie zasad określonych w art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego, albo też je modyfikują, np. poprzez określenie, iż wyłącznie właściwy jest sąd właściwości ogólnej pozwanego.

W postanowieniu z dnia 13 lutego 2014 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt II PZP 1/13, Sąd Najwyższy opowiedział się przeciwko możliwości zawierania przez pracodawców oraz pracowników umów prorogacyjnych. Zdaniem Sądu Najwyższego regulacja art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego ma charakter wyczerpujący, a ponadto opisana w niej reguła w istocie rzeczy sprowadza się do właściwości wyłącznej, której strony nie mogą zmienić w drodze umowy. Ponadto Sąd Najwyższy argumentuje, że skoro na wniosek stron, w toku procesu sąd właściwy może przekazać sprawę do rozstrzygnięcia innemu sądowi (art. 461 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego), to określenie przez strony właściwości sądu przed wszczęciem procesu jest niedopuszczalne. Analogiczna argumentacja zawarta została również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2014 roku, sygn. akt I PK 285/13.

Powyższy pogląd niewątpliwie bierze pod uwagę cel postępowania w sprawach prawa pracy, którym jest umożliwienie pracownikowi sprawnego i szybkiego dochodzenia roszczeń, a możliwość wyboru sądu niewątpliwe stanowi dla pracownika udogodnienie w tym zakresie. Pracownik może bowiem pozwać pracodawcę przed sądem, w okręgu którego wykonuje pracę i jednocześnie mieszka.

Niemniej z omawianym poglądem Sądu Najwyższego można polemizować, tym bardziej, że również poglądy przedstawicieli doktryny w powyższym zakresie nie są jednolite.

Po pierwsze należy wskazać, że art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego statuuje raczej właściwość przemienną a nie wyłączną, gdyż powód ma możliwość wyboru jednego ze wskazanych sądów. Jak wskazano powyżej umowa prorogacyjna nie może prowadzić do zmiany właściwości wyłącznej, natomiast modyfikacja właściwości przemiennej jest dopuszczalna.

Po drugie, wykładania literalna norm procesowych zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego nie daje podstaw do przyjęcia, że modyfikacja przez strony stosunku pracy zasad określonych w art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego jest niedopuszczalna. Tego rodzaju zakaz nie został wyartykułowany przez ustawodawcę.

Rozstrzygając omawiane kwestie należy jednak sięgnąć do wykładni celowościowej, której punktem wyjścia winna być ochrona interesów pracowników. Jak wspomniano, ratio legis regulacji art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi umożliwienie pracownikowi występującemu przeciwko pracodawcy wyboru dogodnego dla niego sądu (z reguły, tego który znajduje się w mieście, w którym pracownik mieszka i pracuje). Pozbawienie pracownika takiej możliwości i narzucenie mu np. sądu właściwości ogólnej pozwanego stałoby w sprzeczności z celem omawianego przepisu. Aby zobrazować powyższe można posłużyć się przykładem, kiedy pracownik mieszka i wykonuje pracę w Rzeszowie, a siedziba pozwanego pracodawcy mieści się w Świnoujściu (właściwość ogólna pozwanego). Niewątpliwie dochodzenie roszczeń przed sądem w Świnoujściu byłoby dla pracownika utrudnione, chociażby z uwagi na konieczność dojazdów. Rozwiązanie takie nie znajdowałoby także uzasadnienia z punktu widzenia zasad ekonomii procesowej.

Biorąc pod uwagę powyższe, przychylamy się w pełni do stanowiska, że strony stosunku pracy mogą w umowie określić sąd właściwy do rozstrzygania sporów. Jednak każda umowa prorogacyjna zawarta przez strony stosunku pracy, kreująca mniej korzystne rozwiązanie dla pracownika, aniżeli wynikające z art. 461 Kodeksu postępowania cywilnego, będzie nieważna z mocy prawa na mocy regulacji art. 18 Kodeksu pracy.