Zakaz prokury łącznej z członkiem zarządu spółki

Przeczytaj także: Zarząd spółki: prokura a pełnomocnictwo

To, że prokura łączna może być udzielona kilku osobom łącznie, jako tzw. prokura łączna, lub każdej osobie oddzielnie wynika wprost z przepisu art. 1094 § 1 kodeksu cywilnego. Na gruncie tak brzmiącej regulacji spółki nierzadko udzielały prokury w ten sposób, że powoływały jednego prokurenta, z takim zastrzeżeniem, że był uprawniony do działania jednocześnie z członkiem zarządu spółki (prokura określana jako tzw. prokura niewłaściwa lub mieszana). Taką możliwość dopuścił również sam Sąd Najwyższy we wcześniejszej uchwale w tym przedmiocie, tj. z dnia 27 kwietnia 2001 roku (sygn. akt III CZP 6/01), której teza brzmi: dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem.

Brzmienie przepisów, w oparciu o które podejmowano ww. uchwałą, zostało zachowane, a wręcz postulowane są zmiany w kierunku umożliwiającym udzielenie prokury upoważniającej do działania wyłącznie z członkiem organu zarządzającego zdefiniowanej w projekcie nowelizacji wprost jako prokura łączna mieszana (projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości - Księga Pierwsza Kodeksu Cywilnego). Jako uzasadnienie postulowanych zmian wskazuje się właśnie dotychczasową praktyką obrotu oraz terminologię, którą posługuje się inna ustawa – kodeks spółek handlowych, podając jako przykład art. 205 § 3 k.s.h. (zgodnie z którym przewidziane w tym artykule zasady reprezentacji nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej lub łącznej i nie ograniczają praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze).

Mimo tego Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedmiotowe zagadnienie przeciwnie, stwierdzając, że prokura łączna z członkiem zarządu jest niedopuszczalna. Jako uzasadnienie takiego stanowiska Sąd Najwyższy wskazał m. in. brak ustanowienia takiego rodzaju prokury w kodeksie cywilnym, który określa tylko trzy rodzaje prokury cywilnej – singularną, łączną i oddziałową. Kolejno, brak (mimo wyraźnego zakazu) podstaw do łączenia funkcji prokurenta z członkostwem w zarządzie spółki oraz brak podstaw do udzielenia prokury łącznej tylko jednej osobie, ale przy uzależnieniu skuteczności dokonywanych przez taką osobę w imieniu spółki czynności od oświadczenia woli członka zarządu tej spółki. Wreszcie, skoro prokura taka stanowi w obecnym stanie prawnym przejaw kształtowania zasad reprezentacji spółki przez ustanawianie innego rodzaju prokury niż ten, który jest przewidziany w ustawie, to w konsekwencji wykracza ona również poza zasady reprezentacji wynikające z art. 38 kodeksu cywilnego (zgodnie z którym osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie).

Oznaczałoby to bowiem, w ocenie Sądu Najwyższego, możliwość modyfikowania ustawowych reguł poprzez czynność prawną, jaką jest udzielnie prokury, a to stoi w sprzeczności z ww. przepisami dotyczącymi zarówno prokury, jak i reprezentacji spółki (czy szerzej osoby prawnej). Ponadto, Sąd Najwyższy, przeciwnie do poprzedniej ww. uchwały, nie dopuszcza możliwości stosowania analogii w tym przypadku i posiłkowania się przepisami art. 205 i 373 kodeksu spółek handlowych, które jaką jedną z form reprezentacji spółki dopuszczają współdziałanie członka zarządu łącznie z prokurentem. Jednocześnie, w świetle uzasadnienia ww. uchwały, jedyną dopuszczalną możliwością łącznego występowania prokurenta z członkiem zarządu jest sytuacja, w której ustanawia się prokurę łączną, a więc kilku prokurentów, ale w umowie (statucie) przyjmuje się taki sposób reprezentacji, że oświadczenie woli w imieniu spółki może złożyć jeden z tych prokurentów łącznych i członek zarządu. Taka prokura łączna mieszana jest dopuszczalna na gruncie obowiązującej regulacji kodeksów cywilnego i spółek handlowych.

Nad słusznością powyżej przywołanych argumentów i zarazem podstaw analizowanej uchwały można dyskutować, jak również nad samą potrzebą jej podjęcia po tylu latach obowiązywania obecnej regulacji i wyrażonego na jej tle już przez Sąd Najwyższy stanowiska, a także, może i przede wszystkim, wobec projektowanych zmian uwzględniających m. in. ową wieloletnią praktykę. Tym bardziej, że Sąd ten wprost zauważa, że nie ma żądnych przeszkód do wprowadzenia prokury łącznej mieszanej i uzupełnienia aktualnej regulacji o reprezentacji mieszanej. Trudno natomiast zgodzić się z tą częścią argumentacji Sądu Najwyższego, która kwestionuje istnienie potrzeb dla funkcjonowania prokury łącznej mieszanej (nieprawidłowej) w obrocie ze względu na jego bezpieczeństwo czy ograniczenie dodatkowych kosztów po stronie spółki związanych z powoływaniem kolejnej osoby do jej reprezentacji. Z praktycznego punktu widzenia właśnie te powody mogą odgrywać istotną rolę.

Skutkiem takiego stanowiska Sądy Najwyższego, jak wynika z uzasadnienia, winien być brak możliwości wpisu do rejestru przedsiębiorców w krajowym Rejestrze Sądowym, a w odniesieniu do wpisów już istniejących – wykreślenie z urzędu na podstawie przepisu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym. Dokonana wykładnia nie odnosi natomiast skutku wobec czynności prawnych już dokonanych przez tak ustanowionych prokurentów spółek. W takiej sytuacji, chcąc zachować prokurę, spółkom pozostaje dokonanie zmiany na prokurę jednoosobową bądź też, chcąc utrzymać wymóg działania za spółkę co najmniej dwóch osób, prokurę łączną poprzez udzielenie jej dodatkowej osobie. Z ewentualną dodatkową modyfikacją w zakresie zasad reprezentacji, że składanie oświadczeń woli w imieniu spółki należy do prokurenta i członka zarządu.