Co może adwokat?

Przeczytaj także: Obrońca jako źródło dowodu

Z jednej strony, potrzeba zapewnienia obrońcy pewnych środków, które uczynią prawo do obrony realnym i dającym szanse na rzeczywistą pomoc oskarżonemu. Z drugiej, konieczność zagwarantowania ich zgodności z normami prawa karnego i z zasadami etyki. Granice możliwości adwokata są trudne do ustalenia, a mogą przecież wpłynąć bezpośrednio na realizację gwarantowanego każdemu prawa do obrony. Jest ono w głównej mierze zależne od korzystania przez oskarżonego z pomocy adwokata, który dla skutecznego wywiązywania się ze swojego obowiązku, musi dysponować pewną swobodą w podejmowaniu działania, z punktu widzenia norm prawa karnego, zabronionych wobec pozostałej części społeczeństwa.

Zasadniczo można wyodrębnić dwa przeciwstawne stanowiska odnoszące się do rozważanej materii. Mając na uwadze duży stopień ogólności, można stwierdzić, iż jedno z nich oscyluje wokół założenia odmawiającego oskarżonemu tzw. prawa do kłamstwa. Z tak postawionej tezy wypływa z kolei szereg ograniczeń i zakazów odnoszących się do zakresu dopuszczalnych działań obrońcy.

Druga grupa poglądów, mimo zauważalnych w jej obrębie różnic, stoi na stanowisku, iż obrońca dysponuje pewnym katalogiem środków, które gwarantują rzeczywistą możliwość udzielenia pomocy oskarżonemu. Najczęściej wymienianym jest niewątpliwie prawo obrońcy do doradzenia klientowi odmowy złożenia wyjaśnień bądź nieprzyznania się do winy. Za dopuszczalne w świetle przepisów prawa karnego uznaje się także prawo doradzenia klientowi posłużenia się w toku procesu kłamstwem w celu uniknięcia lub zmniejszenia rozmiarów odpowiedzialności grożącej z uwagi na zarzucony mu czyn. Przy równoczesnym dostrzeżeniu, iż tego typu postępowanie może być rozpatrywane w aspekcie posiadania – bądź nie – waloru etyczności, nie należy tracić z pola widzenia faktu, iż bez względu na wynik tej subiektywnej w gruncie rzeczy oceny postępowanie takie stanowi w pełni dopuszczalny przez prawo sposób obrony. Jak podkreśla się bowiem w literaturze: „Żadne działanie obrońcy zgodne z przepisami prawa procesowego nie może być uznane za poplecznictwo” . Przedstawiciele powyższych poglądów uznają także za akceptowalne wymyślenie dla oskarżonego nieprawdziwej wersji wydarzeń. Uzasadnieniem dla powyższych poglądów jest uznanie, iż na obrońcy nie spoczywa obowiązek dochodzenia w procesie prawdy materialnej, której ustalenie jest zadaniem przede wszystkim prokuratora i sądu.

Sytuacja ta ulegnie zmianie z chwilą wejścia w życie nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 1 lipca 2015 roku. Z tym dniem sąd zostanie zwolniony z obowiązku samodzielnego dociekania w toku postępowania prawdziwej wersji zdarzenia, a jego rozstrzygnięcie w tym zakresie będzie oparte wyłącznie o okoliczności wykazane przez obrońcę i prokuratora. Zmiana ta ma bowiem na celu odmienne ukształtowanie roli sędziego w procesie, który poprzez przyjęcie roli bezstronnego arbitra biernie obserwującego występujące przed nim strony, predysponowany będzie do wydania sprawiedliwego rozstrzygnięcia.