Odpowiedzialność członka zarządu wobec wierzycieli spółki

Przeczytaj także: Nierówne zasady odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki

Dla udowodnienia odpowiedzialności członków zarządu z art. 299 ksh wymaga się zaistnienia dwóch przesłanek pozytywnych: bezskuteczności egzekucji prowadzonej przez wierzyciela względem majątku spółki oraz wykazania, że zobowiązanie, którego realizacji dochodzi wierzyciel powstało w czasie pełnienia funkcji członka zarządu przez osobę, od której domaga się zapłaty. Brak którejkolwiek z tych przesłanek spowoduje oddalenie powództwa.

Natomiast względem przesłanek pozwalających uniknąć odpowiedzialności członka zarządu, przesłanek negatywnych, nie ma takiego wymogu. Udowodnienie zaistnienia którejkolwiek z nich spowoduje oddalenie widma egzekucji z jego majątku – ponieważ służy wykazaniu braku winy w ramach pełnienia funkcji, zatem ciąży na członku zarządu (art. 299 ksh oraz art. 2 ksh w zw. z art. 6 kc)

Dla zwolnienia się z odpowiedzialności, w ramach postępowania sądowego, pozwany członek zarządu ma możliwość obrony swojego majątku przez wykazanie zaistnienia jednej z trzech przesłanek negatywnych, czyli, że we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczęto postępowanie układowe, albo wprawdzie takiego wniosku lub postępowania nie zainicjowano, jednak nie ma w tym winy członka zarządu, albo mimo niezłożenia wniosku i niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Ogłoszenie upadłości i postępowanie układowe

Przez złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości ustawodawca wprowadza odesłanie do art. 21 ust. 1 i 2 Prawa upadłościowego, przewidującego, że podmiot, który znajduje się w stanie niewypłacalności ma obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli przy tym dany podmiot jest osobą prawną, tenże obowiązek spoczywa na każdym, kto może go reprezentować, zatem na każdym członku zarządu.
Stan gospodarczo-finansowy spółki, który ma warunkować aktualizację obowiązku członków zarządu określa art. 11 Prawa upadłościowego. Przez niewypłacalność należy rozumieć taki stan finansowy spółki, kiedy nie są na bieżąco regulowane jej wymagalne zobowiązania. Tak szerokie rozumienie tego pojęcia jest łagodzone w orzecznictwie przez wskazanie, że chodzi o sytuacje, kiedy to przeważająca część wymagalnych zobowiązań spółki nie jest regulowana (por. SN w z dnia 19 listopada 2004 r. sygn. V CK 231/2004) i to przez dłuższy czas, co miałoby wskazywać na trwały stan zadłużenia (por. wyrok SN z dnia 23 kwietnia 2010 r., sygn. II UK 325/2009).

Alternatywnie za niewypłacalną w myśl prawa upadłościowego uważana będzie także taka osoba prawna lub ułomna osoba prawna, której zobowiązania przekraczają wartość jej majątku (upadłość bilansowa). I w tym wypadku orzecznictwo zwraca uwagę, że nie chodzi o każdą stratę bilansową. Nie ma bowiem przeszkód, ażeby podmioty i w takiej sytuacji prowadziły skutecznie działalność gospodarczą przez określony czas. Rzeczywistym celem jest bowiem skorelowanie wielkości zadłużenia do rzeczywistego majątku osoby prawnej i piecza nad tym, aby taki stan nie przybrał trwałego charakteru i nie zagrażał wykonaniu zobowiązań pieniężnych, co ustawodawca określa jako nadmierne zadłużenie (por. wyrok WSA z dnia 1 października 2011 roku, sygn. I SA/Po 421/2008).

Obowiązek złożenia wniosku przez dłużnika i osoby działające w imieniu spółki wiąże tak długo, jak długo podmiot znajduje się w stanie niewypłacalności (por. postanowienie SN z dnia 9 kwietnia 2008 roku, sygn. V CSK 508/2007). Należy zwrócić uwagę, że wobec bezosobowego brzmienia dyspozycji art. 299 ksh („złożono wniosek”), zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez jakąkolwiek osobę trzecią, w sytuacji w której zaktualizował się już obowiązek członka zarządu w tej materii, także doprowadzi do zwolnienia go z odpowiedzialności z art. 299 ksh.

Warto tu wskazać na słuszność podnoszonego w doktrynie poglądu, iż uchwała zgromadzenia wspólników spółki podjęta w trybie art. 233 ksh o dalszym jej istnieniu w sytuacji poważnej straty bilansowej lub odmowie wyrażenia zgody na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez zarząd spółki, nie spowoduje zwolnienia członka zarządu z powołanego obowiązku i nie będzie także mogła stanowić podstawy do zwolnienia się z odpowiedzialności, także w oparciu o brak winy w złożeniu ww. wniosku.