Pozew zbiorowy w Polsce: co jest jego słabością?

Przeczytaj także: Pozwy zbiorowe już możliwe

A przecież to sąd powinien – tak jak w przypadku gdy np. droga sądowa jest niedopuszczalna – sam orzekać, czy sprawa może być rozpoznana w trybie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Sąd posiada w tym zakresie wiedzę, a sugestie pełnomocników, poparte ich kilkudziesięciostronicowymi wystąpieniami – moim zdaniem nie jest sądowi potrzebna.

Kaucja na poczet zabezpieczenia kosztów procesu ponoszonych przez przedsiębiorcę staje się jedynie narzędziem do przedłużania postępowania i środkiem mogącym stanowić barierę w dostępie konsumentów do wymiaru sprawiedliwości. W założeniach do projektu ustawy stwierdzono, że kaucja ma stanowić tamę przed nieuzasadnionym pieniactwem procesowym konsumentów. Tymczasem w praktyce to konsumenci są narażeni na pieniactwo procesowe przedsiębiorców, którzy żądają nawet kilkuset tysięcy złotych kaucji, aby wystraszyć konsumentów i powstrzymać przed dochodzeniem przez nich praw.

Ugoda sądowa - nie ma możliwości zawarcia takiej ugody z przedsiębiorcą, która – po stosownych ogłoszeniach w mediach - wyczerpywałaby roszczenia wszystkich poszkodowanych w stosunku do danego przedsiębiorcy. W praktyce oznacza to, że żaden przedsiębiorca nie chce zawrzeć ugody, bo w ślad za nią mogą być składane kolejne pozwy zbiorowe o to samo. Przedsiębiorca po prostu nie ma możliwości oceny finansowej swojego ryzyka i dlatego, jak sądzę, ugody nie zawrze nigdy.

W polskim pozwie zbiorowym nie można dochodzić roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Oznacza to, że nie są możliwe np. pozwy przeciwko firmom farmaceutycznym min. o uszczerbek na zdrowiu spowodowany podawaniem leku, który miał zatajone działania uboczne. Pojawia się pytanie, dlaczego tak się stało? Przecież o pozwach zbiorowych dowiedzieliśmy się w Polsce z filmów, w których pozwy dotyczyły właśnie naruszenia dóbr osobistych, takich jak zdrowie każdego człowieka. Nie znajduję żadnego merytorycznego uzasadnienia dla takiego uregulowania w naszej ustawie.

Kolejnym problemem są koszty zastępstwa procesowego – z jednej strony ustawa dopuszcza możliwość ustalenia wynagrodzenie radcy prawnego lub adwokata na poziomie do 20% w stosunku do kwoty zasądzonej, ale w dalszej części odsyła do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a te przepisy z kolei odsyłają do przepisów o minimalnym wynagrodzeniu radców prawnych i adwokatów, na podstawie których sądy zasądzają zwrot kosztów zastępstwa procesowego i które w praktyce są znacząco niższe, aniżeli rynkowe stawki pełnomocników reprezentujących poszkodowanych w pozwie grupowym. Oznacza to, że uczestnicy pozwu grupowego nie otrzymują de facto pełnego zwrotu kosztów poniesionych na pomoc prawną.

Podsumowując, pojedynczy konsument rzadko skieruje sprawę do sądu. Po pierwsze dlatego, że boi się samodzielnego prowadzenia wieloletnich sporów sądowych, po drugie, bo koszt zastępstwa procesowego w takiej sprawie jest bardzo wysoki.

Przedsiębiorcy przeprowadzają czystą kalkulację - konsument pokrzyczy, złoży kilka reklamacji, popłacze i potem zapomni, a w kieszeni przedsiębiorcy pozostaną pieniądze. Może kilka – kilkanaście osób z rzeszy poszkodowanych będzie dochodzić sprawiedliwości w sądzie. Odpowiednie urzędy nałożą kary na przedsiębiorcę. Tylko w kieszeni konsumenta będzie coraz mniej z tychże ciężko zarobionych pieniędzy.

Praktyka krajów takich jak Anglia czy Stany Zjednoczone dowodzi, że aby przedsiębiorca nie naruszał praw konsumenckich państwo powinno zarówno nakładać na niego kary jak i w żelazny sposób egzekwować odszkodowania dla konsumentów lub też zwrot bezprawnie zabranych im pieniędzy – patrz głośna ostatnio sprawa zapłaty inwestorom odszkodowań przez bank JPMorgan Chase & Co.

W moim przekonaniu pozwy zbiorowe mają na celu urzeczywistnienie realizacji tzw. prawa konsumenckiego dla rzeszy konsumentów. Dlatego przepisy ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym powinny być zmieniane w kierunku umożliwienia rzeczywistego dostępu konsumentów do wymiaru sprawiedliwości.

Anna Lengiewicz, radca prawny,