Odpowiedzialność członków zarządu sp. z o.o. za zobowiązania spółki - art. 299 KSH

Przeczytaj także: Odpowiedzialność byłego członka zarządu spółki za zobowiązania, które nie istnieją

W art. 299 KSH zostały również wskazane przesłanki egzoneracyjne, które pozwalają członkom zarządu uwolnić się od odpowiedzialności. Do przesłanek tych należy: ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, lub wykazanie że niezgłoszenie wniosku o upadłość oraz niewszczęcie postępowania układowego nie nastąpiło z winy członka zarządu, lub wykazanie że w związku z niezgłoszeniem upadłości oraz niewszczęciem postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Jeżeli członek zarządu nie wykaże, że wystąpiła co najmniej jedna z wymienionych okoliczności, to można uznać że roszczenie wierzyciela względem członka zarządu jest zasadne.

Dokonując analizy odpowiedzialności członków zarządu sp. z o.o., abstrahując od charakteru tej odpowiedzialności, można wyróżnić jej siedem cech.

Odpowiedzialność wynikająca z art. 299 KSH jest odpowiedzialnością indywidualną. Wiąże się to z tym, że wierzyciel może pozwać jednego członka zarządu, nawet przy założeniu że występuje ich więcej. Każdy członek zarządu odpowiada bowiem samodzielnie.

Odpowiedzialność członków zarządu z art. 299 KSH jest osobista. Wierzyciel zatem może żądać spełnienia świadczenia od członka zarządu do wysokości jego obecnego i przyszłego majątku.

Odpowiedzialność z art. 299 KSH jest subsydiarna. Oznacza to, że wierzyciel powinien w pierwszej kolejności żądać zaspokojenia roszczenia od spółki. W sytuacji gdy zaspokojenie roszczenia z majątku spółki jest niemożliwe, to zasadne jest żądanie spełnienia świadczenia od członka zarządu.

W kontekście art. 299 KSH i w świetle art. 922 Kodeksu cywilnego (dalej KC) w momencie śmierci członka zarządu, który posiada dług względem wierzyciela spółki, dochodzi do zakwalifikowania tego długu jako składnika majątkowego spadku. Roszczenie ma charakter majątkowy i nie jest ściśle związane z osobą członka zarządu, raczej z pełnioną przez niego funkcją, a w momencie jego śmierci nie wygasa i nie przechodzi na konkretnie wskazane osoby. Uznaje się je za dług spadkowy regulowany przepisami KC (art. 1030-1034).

Odpowiedzialność z art. 299 KSH jest odpowiedzialnością solidarną członków zarządu względem siebie, która wynika wprost z § 1 tego artykułu. Skutkuje to wzmożoną ochroną pozycji wierzyciela, który może dokonać wyboru członka zarządu od którego chce domagać się spełnienia świadczenia (solidarność bierna). Jeżeli jeden z nich ureguluje dług, to roszczenie wygasa względem pozostałych członków. Członek zarządu, który świadczenie spełnił może żądać dokonania podziału poniesionego ciężaru finansowego od innych członków zarządu poprzez tzw. roszczenia regresowe. Możliwe jest też dochodzenie rozliczenia między członkami zarządu na podstawie art. 441 § 2 KC, zgodnie z którym „(…) ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody”.

M.in. na podstawie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1999 roku o sygn. akt I CKN 1147/97 i w ocenie korelacji odpowiedzialności spółki z o.o. i członków zarządu zakłada się, że odpowiedzialność wynikająca z art. 299 KSH jest in solidum. Odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) oznacza tyle, że odpowiedzialność „rozkłada się” na więcej niż jeden podmiot, ale na podstawie różnych tytułów prawnych. Do podstawowych cech odpowiedzialności in solidum zalicza się zbieżne ponoszenie odpowiedzialności przez podmioty zobowiązane oraz brak solidarności. Odpowiedzialność solidarna bowiem nie występuje między spółką a członkami zarządu, jedynie między członkami zarządu, o czym była mowa wyżej.

Ostatnią, i zarazem mocno kontrowersyjną, z cech odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. jest jej nieakcesoryjność. Jeżeli założymy, że odpowiedzialność członków zarządu jest akcesoryjna to trudno byłoby to pogodzić z funkcją ochronną wierzycieli implikowaną przez art. 299 KSH, ponieważ wygaśnięcie zobowiązania spółki oznaczałoby wygaśnięcie zobowiązań akcesoryjnych. Aby istniało zobowiązanie to również muszą istnieć jego strony. Jeśli doszłoby do pozbawienia podmiotowości prawnej spółki poprzez wykreślenie jej z rejestru, to skutkiem byłoby wygaśnięcie zobowiązań. W dobie sporów doktrynalnych przyjmuje się jednak, że członkowie zarządu na podstawie art. 299 KSH ponoszą odpowiedzialność nieakcesoryjną, zatem na losy stosunku prawnego łączącego wierzycieli i członków zarządu (dłużników) nie ma wpływu los spółki (np.: wykreślenie jej z rejestru).