Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych - zmiany

Przeczytaj także: Wchodzą zmiany w sądowych e-protokołach

Jedną z najistotniejszych zmian wynikających z nowelizacji jest wprowadzenie możliwości sporządzania ustnych uzasadnień orzeczeń sądu. Tego rodzaju uzasadnienie ma powstawać poprzez jego wygłoszenie przez przewodniczącego składu orzekającego, po ogłoszeniu sentencji wyroku i jego jednoczesne zamieszczenie w protokole elektronicznym.

Z tego względu sporządzenie uzasadnienia w formie ustnej jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy przebieg posiedzenia utrwalany jest za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk. Sporządzenie ustnego uzasadnienia nie jest jednak w takim przypadku obligatoryjne. Ponadto wygłoszenie uzasadnienia jest niedopuszczalne w przypadku zgłoszenia tzw. zdania odrębnego (innymi słowy odmiennego stanowiska) w stosunku do wydanego wyroku. Sędzia może też zaniechać wygłoszenia uzasadnienia jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych.

Jeśli chodzi o treść uzasadnienia ustnego, zgodnie z nowelizacją powinna ona obejmować te same elementy, jakie przepisy wymagają w odniesieniu do uzasadnienia pisemnego. Z uwagi zaś na to, że wskutek wygłoszenia uzasadnienia od razu zostaje podany do wiadomości cały przyjęty przez sąd tok rozumowania, w przypadku tej formy uzasadnienia, sędzia przewodniczący nie podaje już odrębnie zasadniczych powodów rozstrzygnięcia, jak ma to miejsce, kiedy uzasadnienie sporządza się na piśmie.

Istotne znaczenie mają także postanowienia nowelizacji dotyczące doręczania uzasadnień ustnych. Stosownie do tych regulacji, jeśli uzasadnienie zostało wygłoszone, strona postępowania może, tak samo jak w przypadku pisemnych uzasadnień, zgłosić w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia lub doręczenia sentencji wyroku, wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. W takim zaś przypadku, stronie doręcza się wyrok wraz z transkrypcją uzasadnienia i jest to równoznaczne z doręczeniem wyroku z uzasadnieniem. W rezultacie dopiero od tego momentu płynie np. termin na złożenie ewentualnego środka zaskarżenia. Zgodnie przy tym ze zmianami, które nowelizacja wprowadziła do ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 1025, ze zm.), opłata od wniosku o wydanie na podstawie akt zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku z przebiegu posiedzenia wynosi 15 złotych za zapis. Dodatkowo należy zaznaczyć, że możliwość wygłaszania uzasadnień i doręczania ich transkrypcji została przewidziana tak w postępowaniu przed sądem I instancji jak i w postępowaniu apelacyjnym.

Nowelizacja przewidziała także kilka zmian dotyczących wyłącznie postępowania apelacyjnego. W tym zakresie wprowadzona została m.in. możliwość zrezygnowania z przedstawiania sprawozdania dotyczącego stanu rozpatrywanej sprawy, w tym zarzutów i wniosków apelacyjnych, które jak dotąd jeden z sędziów składu orzekającego obligatoryjnie dokonywał po wywołaniu sprawy. Obecnie z takiego sprawozdania można zrezygnować za zgodą obecnych stron albo w przypadku ich niestawiennictwa, chyba że rozprawa odbywa się z udziałem publiczności.

Kolejne zmiany w zakresie postępowania apelacyjnego dotyczą zasad sporządzania uzasadnienia wyroku sądu apelacyjnego. Warto wobec tego przypomnieć, że takie uzasadnienie jest co do zasady sporządzane przez sąd z urzędu. Jedyny jak dotąd wyjątek dotyczył zaś sytuacji, gdy apelacja została oddalona, kiedy to uzasadnienie sporządzane jest na żądanie strony. W obecnym stanie prawnym również w sytuacji wydania przez sąd apelacyjny wyroku zmieniającego, jego uzasadnienie jest sporządzane na wniosek strony. Ponadto nowelizacja przewidziała możliwość sporządzenia przez sąd drugiej instancji uzasadnienia obejmującego jedynie uzasadnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Takie uproszczone uzasadnienie może być sporządzone, gdy sąd drugiej instancji nie prowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń. Warto zaznaczyć, że do tej pory możliwość sporządzenia uproszczonego uzasadnienia istniała wyłącznie w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym.

Nowelizacja wprowadziła też zmiany dotyczące treści protokołu pisemnego sporządzanego wraz z zapisem elektronicznym, czyli tzw. protokołu skróconego. W tym zakresie ustalono, że poza elementami, które dotychczas należało umieszczać w protokole skróconym, możliwe jest zamieszczenie w nim także wniosków i twierdzeń stron, streszczenia wyników postępowania dowodowego oraz innych okoliczności istotnych dla przebiegu posiedzenia. Jednocześnie, wzorem regulacji dotyczących protokołu pisemnego, ustawodawca dopuścił możliwość powoływania się w protokole skróconym na pisma przygotowawcze, zamiast wskazywania wniosków i twierdzeń stron. Na podstawie nowelizacji przekazano także przewodniczącemu składu orzekającego uprawnienie do zarządzania sporządzania transkrypcji części protokołu elektronicznego; do tej pory uprawnienie to przysługiwało prezesowi sądu działającemu na wniosek przewodniczącego składu.

Nowelizacja dopuściła też zamieszczanie osnowy ugody sądowej nie tylko w protokole posiedzenia, ale także w odrębnym dokumencie stanowiącym część protokołu. Sporządzenie takiego odrębnego dokumentu jest przy tym możliwe zarówno w przypadku utrwalania przebiegu posiedzenia w protokole pisemnym jak i elektronicznym, niezależnie od tego czy ugoda została zawarta w postępowaniu pojednawczym, w trakcie rozprawy czy w postępowaniu przed sądem polubownym.