Porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę: uchylenie się od skutków prawnych

Przeczytaj także: Skuteczne rozwiązanie terminowej umowy o pracę

Instytucja błędu regulowana jest w art. 84 k.c. (w zw. z art. 300 k.p.). Przepis ten wprowadza warunki, od których uzależniona jest możliwość uchylenia się od skutków prawnych. Zgodnie z jego treścią błąd powinien dotyczyć treści czynności prawnej, przez co należy rozumieć nie tylko mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli (niezgodność między prawidłowo powziętą wolą, a wadliwym jej oświadczeniem), a także mylne wyobrażenie o okolicznościach faktycznych jemu towarzyszących (wyrok SN z dnia 19.03.2002 r. I PKN 156/01). Ponadto, jeżeli oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Niezbędne jest także, by błąd był istotny, czyli powinien uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Przykładem działania pod wpływem błędu uprawniającego do uchylenia się od skutków porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę jest podpisanie takiego dokumentu przez pracownicę w ciąży w chwili, w której nie miała ona jeszcze wiedzy o swym stanie. W takich okolicznościach nie ma zastosowania ograniczenie dotyczące wymogu wywołania błędu przez drugą stronę czynności prawnej. Zgodnie bowiem z orzecznictwem Sądu Najwyższego konieczność ochrony kobiet w ciąży uzasadnia „złagodzenie” tych warunków, a tym samym nie jest wymagane, by błąd co do stanu ciąży został wywołany przez pracodawcę, chociażby bez jego winy albo by pracodawca wiedział o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć (wyrok SN z dnia 19.03.2002 r. I PKN 156/01, wyrok SN z dnia 11.06.2003 r. I PK 206/02).

Inną podstawą do uchylenia się od skutków prawnych porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę jest złożenie oświadczenia woli pod wpływem błędu wywołanego przez drugą stronę podstępem (art. 86 k.c. w zw. z art. 300 k.c.). Zgodnie z uzasadnieniem wyroku SN z dnia 23.03.2000 r. (II CKN 805/98) podstęp zakłada celowe, umyślne działanie sprawcy skierowane na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u osoby, na wolę której oddziałuje, by zdolny on był do nakłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. W takim przypadku uchylenie się od skutków oświadczenia woli może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak i wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Przykładem podstępnego działania pracodawcy jest skłonienie pracownika do podpisania porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę przez złożenie obietnicy zawarcia innej korzystniejszej umowy bez zamiaru późniejszego zrealizowania tego zapewnienia.

Innym przypadkiem uprawniającym do uchylenia się od skutków prawnych porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę jest podpisanie tego dokumentu pod wpływem groźby. Zgodnie z art. 87 k.c. „Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe”. Przykładem działania noszącego znamiona groźby jest wywoływanie przez pracodawcę presji na pracowniku celem zmuszenia go do podpisania porozumienia poprzez grożenie, że w razie braku zgody na porozumienie pracodawca rozwiąże umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym (przy braku rzeczywistych podstaw do zastosowania dyscyplinarnego trybu rozwiązania umowy). W tym zakresie należy jednak zwrócić uwagę, że tylko wyraźne wymuszenie może być kwalifikowane jako podstawa do uchylenia się od skutków prawnych. Zgodnie bowiem z orzecznictwem sądowym zwykłe poinformowanie pracownika przez przełożonego o negatywnej ocenie jego działania i wskazanie mu możliwych konsekwencji prawnych, w tym uprzedzenie o możliwości rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, nie stanowi groźby bezprawnej w rozumieniu art. 87 k.c. w związku z art. 300 k.p. (wyrok SN z dnia 22.01.2004 r. I PK 199/03).