Kiedy umowa ubezpieczenia jest nieważna lub bezskuteczna?

Przeczytaj także: Ubezpieczyciel kontra kłamca: kto wygra ten pojedynek?

Umowa ubezpieczenia określa wypadki, których zajście w czasie trwania umowy prowadzi do odpowiedzialności ubezpieczyciela. W związku z powyższym niemożliwość zajścia takich wypadków powoduje nieważność umowy. W takich przypadkach umowa będzie bezwzględnie nieważna ex tunc, a co warte podkreślenia, nieważność taka nie będzie uzależniona od świadomości którejkolwiek ze stron o zajściu lub niemożności zajścia wypadku ubezpieczeniowego.

Należy pamiętać, że świadczenie przez ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej polega na ponoszeniu ryzyka zapłaty określonej sumy pieniężnej w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego. Ryzyko to spełniane jest tylko wówczas, gdy zajście przewidzianego w umowie wypadku jest możliwe. Co więcej, odpowiedzialność ubezpieczyciela wiąże się ze zdarzeniami występującymi w czasie trwania stosunku ubezpieczenia, a rozszerzenie tej odpowiedzialności za okresy wcześniejsze musi wynikać z wyraźnego postanowienia umowy.

Poza nieważnością umowy ubezpieczeniowej ustawodawca mówi również o jej ewentualnej bezskuteczności. Mianowicie bezskuteczne będzie postanowienie o objęciu ubezpieczeniem okresu przed zawarciem umowy i to wówczas, gdy w momencie zawarcia umowy którakolwiek ze stron wiedziała lub mogła się dowiedzieć (przy zachowaniu należytej staranności), że wypadek nastąpił. Teoretycznie więc strony mogą objąć umową ubezpieczenia okres następujący przed jej zawarciem, gdy jest to dla nich korzystne (na przykład ze względu na wydłużenie okresu i korzystne ustalenie wysokości związanych z tym ulg składkowych dla ubezpieczającego). Niemniej jednak nie mogą tego zrobić wtedy, kiedy w chwili zawarcia umowy którakolwiek z nich wiedziała lub przy należytej staranności mogła się dowiedzieć, że w tym okresie zaistniał wypadek. Przepis ten ma na celu przeciwdziałanie sytuacjom rodzącym nienależne korzyści dla jednej strony lub bezpodstawne zobowiązanie dla drugiej.

Konsekwencje prawne przyjęcia nieważności lub bezskuteczności umowy ubezpieczenia są oczywiście niezwykle istotne. Zarzut nieważności można bowiem podnieść w każdym czasie i prowadzi on do wyłączenia takiej umowy z obrotu prawnego. W przypadku bezskuteczności określonego postanowienia umowy zarzut taki nie powoduje nieważności umowy.