Jak liczyć bieg przedawnienia?

Przeczytaj także: Czym jest przedawnienie długu? Jakie są terminy przedawnienia?

Poza ogólnymi zasadami dotyczącymi przedawnienia, w wielu aktach prawnych reguluje się zasady liczenia biegu przedawnienia w określony (szczególny) sposób. W art. 289 w związku z art. 298 ustawy – Prawo własności przemysłowej, art. 20 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz art. 4421 kodeksu cywilnego ustawodawca zastosował ten sam zapis legislacyjny. Przedawnienie poddano oddziaływaniu dwojakiego rodzaju terminów, krótszego trzyletniego, liczonego a tempore scientiae od momentu dowiedzenia się przez uprawnionego/poszkodowanego o naruszeniu swojego prawa/szkodzie i o osobie odpowiedzialnej za naruszenie/obowiązanej do naprawienia szkody, oraz dłuższego, pięcioletniego/dziesięcioletniego, odmierzanego a tempore facti od wystąpienia zdarzenia będącego źródłem naruszenia/szkody.

Jak się okazuje, pomimo wyżej wskazanych, teoretycznie jasno określonych zasad, nie ma jednoznacznych odpowiedzi jak liczyć bieg przedawnienia w przypadku naruszeń trwających przez dłuższy czas. W tej kwestii, jeszcze na gruncie art. 57 Prawa wynalazczego z 1962 r. i art. 54 Prawa wynalazczego z 1972 r. wypowiedział się Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 30 kwietnia 1974 r. II CR 161/74 Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż w przypadku, kiedy naruszenie rozciąga się w czasie i trwa kilka miesięcy lub kilka lat, a naruszające prawo uprawnionego zachowanie polega na wytwarzaniu licznych przedmiotów, często bardzo drobnych, wówczas żadne względy natury prawnej, ani ekonomicznej nie uzasadniają takiego poglądu, że wyprodukowanie każdej rzeczy stanowi osobne naruszenie z wszelkimi konsekwencjami dla obliczania początku terminu przedawnienia. W rezultacie należy przyjąć, że gdy naruszenie prawa polega na wytwarzaniu określonych przedmiotów przez dłuższy okres, w grę wchodzi jedno naruszenie o charakterze ciągłym.

W przypadku naruszenia o charakterze ciągłym, przyjęcie iż dla każdego pojedynczego przypadku naruszenia, bieg terminu przedawnienia biegnie osobno, wydaje się być postawą irracjonalną, wypaczającą sens instytucji, gdyż pozwalałoby to uprawnionemu/poszkodowanemu na przeciąganie w czasie stanu naruszenia celem uniemożliwienia przedawnienia roszczeń.

Odmienny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 kwietnia 2011 r. V CSK 211/11, gdzie wskazał, że prawo wynikające z rejestracji znaku towarowego nakłada na całe otoczenie obowiązek jego nienaruszania przez okres trwania ochrony, uprawnionemu zaś przysługuje prawo ochrony liczone dla każdego naruszenia osobno, a co za tym idzie dla każdego takiego naruszenia termin przedawnienia biegnie odrębnie. Orzeczenie to jest niewątpliwie korzystne dla uprawnionego, gdyż daje mu więcej czasu na podjęcie działań mających na celu ochronę swoich praw, a naruszający nie może czuć się bezkarny po upływie 5-letniego okresu od pierwszego dnia naruszenia. Nie mniej jednak, należy pamiętać, iż zaniedbanie ochrony swoich interesów i nie podejmowanie działań sprzeciwiających się naruszeniu może być oceniane przez sąd jako nadużycie prawa podmiotowego.

Biorąc pod uwagę powyższe, należy pamiętać o podstawowych zasadach jakich należy przestrzegać przy ocenie naruszenia praw/wyrządzenia szkody przy liczeniu biegu terminów przedawnienia. Otóż, w judykaturze przyjmuje się, że wystarczy, ażeby poszkodowany powziął wiadomość o naruszeniu lub zagrożeniu jego interesu i o tym, że jest ono wynikiem danego zachowania sprawcy, natomiast nie jest niezbędne, aby orientował się w rozmiarach naruszenia. Należy przy tym pamiętać, iż uprawniony/poszkodowany powinien zachować się w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy i dochować należytej staranności przy zdobywaniu informacji potwierdzających podejrzenie naruszenia/wyrządzenia szkody przez dany podmiot.

Przy ocenie biegu terminu przedawnienia, szczególną doniosłość ma kwestia roszczeń o zaniechanie naruszeń. Przykładowo, na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, reguły wynikające z art. 4421 k.c., odnoszą się zarówno do roszczeń odszkodowawczych, jak również do roszczeń o zaniechanie niedozwolonych działań i usunięcie ich skutków. Błędne jest przekonanie, że można uzależnić bieg terminu przedawnienia tylko od wezwania naruszającego przez uprawnionego do zaniechania naruszeń. Oznaczałoby to w praktyce, uniezależnienie biegu terminu przedawnienia od istotnych okoliczności, jak powzięcie wiedzy o czynie nieuczciwej konkurencji i o sprawcy tego czynu i w zasadzie kwestie biegu przedawnienia pozostawałyby wyłącznie w gestii uprawnionego. W przypadku, gdyby odwoływać się do zasady przyjętej w art. 120 § 2 k.c. należałoby konsekwentnie zastosować regułę, która stanowi, iż jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie, w tym przypadku, z momentem powzięcia wiadomości o czynach nieuczciwej konkurencji.

Konkludując, celem zapewnienia ochrony swoich praw, które są naruszane w sposób ciągły lub powtarzalny, należy zawsze wykazywać wysoki stopień należytej staranności w odniesieniu do uzyskiwania informacji o naruszeniu, podejmowania czynności zmierzających do zaniechania naruszeń etc., gdyż opieszałość i brak dbałości o własne interesy może prowadzić do pozbawienia ochrony poprzez skuteczne podniesienie przez przeciwnika zarzutu przedawniania.