Zbycie udziałów w spółce - ograniczenia

Przeczytaj także: Sprzedaż udziałów lub akcji. Jak bezpiecznie zamknąć transakcję?

Dozwolone ograniczenia w zbywaniu

Zgodnie z brzmieniem art. 182 § 1 kodeksu spółek handlowych (dalej „KSH”) zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Jak wskazuje art. 182 § 3 KSH zgoda spółki jest wyrażana przez zarząd w formie pisemnej, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnicy w umowie spółki zdecydowali, że takiej zgody będzie udzielał inny organ, na przykład zgromadzenie wspólników. Powołując się na swobodę umów (art. 3531 KC w zw. z art. 2 KSH), komentatorzy prawa wskazują również na inne formy ograniczeń umieszczanych przez wspólników w umowie spółki, w tym np. na obostrzenia dotyczące kwalifikacji osób pragnących nabyć udziały w kapitale zakładowym spółki lub też wykonywania przez nie określonego zawodu lub prowadzenie konkretnej działalności gospodarczej.

Sprawa wprowadzania przedmiotowych ograniczeń do umowy spółki może się jednak trochę skomplikować, w przypadku, gdy postanowienia regulujące zbycie będą wprowadzane do umowy już po założeniu spółki. W tym wypadku przedmiotem dyskusji jest nie tylko to, jak daleko mogą pójść tak wprowadzane zmiany, ale również (i przede wszystkim), w jakiej formie należy je wprowadzać. Co do zasady przepis art. 246 § 1 KSH przesądza o tym, że zmiany umowy spółki dokonywane są uchwałami wspólników podejmowanymi większością dwóch trzecich głosów. Jednakże w przypadku, gdy taka zmiana ma prowadzić do zwiększenia świadczenia wspólników lub uszczuplenia praw udziałowych bądź praw przyznanych osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga ona wówczas zgody wszystkich wspólników, których dotyczy (art. 246 § 3 KSH). Nie sposób nie zauważyć, że w przypadku opisywanych powyżej zmian umowy spółki często rodzić się będzie dylemat, czy dokonywane tą czynnością obostrzenie będzie wymagało zastosowania trybu przewidzianego w art. 246 § 3 KSH, czy też nie.

Określenie granic ograniczeń

Wskazanym powyżej problemem w ostatnim czasie zajął się Sąd Apelacyjny w Lublinie (sygn. akt: ACa 823/13). W rozpatrywanej przez ten Sąd sprawie problem sprowadzał się do oznaczenia zakresu ograniczeń wprowadzanych przez planowaną zmianę umowy spółki oraz procedury ich wprowadzenia. Jedna ze stron podnosiła bowiem, że uchwała wspólników wprowadzająca zmiany do umowy spółki w zakresie odnoszącym się do warunków udzielanej zgody na zbycie udziałów, powinna być głosowana zgodnie z brzmieniem art. 246 § 3 KSH, tj. za zgodą wszystkich wspólników, których praw dotyczy. Stanowisko swoje oparła zaś na twierdzeniu, że zaproponowane ograniczenie w procedurze zbywania udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi do bezpośredniego uszczuplenia praw udziałowych wspólników tej spółki. Ze wskazanym jednak trudno się zgodzić mając na uwadze zarówno przedmiot zmian wprowadzonych do umowy spółki, jak i interpretację przepisów kodeksu spółek handlowych. Przytoczonego podejścia do problemu nie podzielił Sąd Apelacyjny w Lublinie, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 kwietnia 2014 roku wskazał, że uchwalana przez spółkę zmiana, polegająca na wprowadzeniu procedury nabycia udziału za zgodą zgromadzenia wspólników (uchwała podejmowana większością 2/3 głosów) w przypadku, gdy ostateczny udział wspólnika w spółce pozwalałby dawałby mu więcej niż 5% wszystkich głosów w spółce, nie zmierza do uszczuplenia praw udziałowych wspólników, a stanowi wyłącznie uregulowanie procesu ich przenoszenia.

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny w Lublinie przytoczył także głosy z doktryny, zgodnie z którymi obostrzenia w procesie zbywania udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością mogą odnosić się do określonych osób, które w świetle postanowień umowy spółki będą uprawnione do nabycia udziałów w spółce. Przykładowo można byłoby tu wymienić wspólników, osoby wykonujące jakiś konkretny zawód, posiadające określone zdolności, umiejętności, wykształcenie, określone wartości majątkowe, osoby dysponujące określonymi zezwoleniami, a także koncesjami. Inną formą obostrzenia może stać się zastrzeżenie wyrażenia zgody przez organ spółki, taki jak zgromadzenie wspólników w drodze głosowania kwalifikowaną większością głosów.

Wskazując na powyższe Sąd Apelacyjny w Lublinie podniósł bowiem, że jeżeli tego typu ograniczenia wprowadzane są w stosunku do wszystkich wspólników i wspólnicy są w ramach ich wykonania tak samo traktowani, zmiany takie nie będą uznane za naruszające zasadę równego traktowania. Tego typu ustalenia będą się również mieściły z całą pewnością w granicach swobody umów, jednoczenie dając spółce z ograniczoną odpowiedzialnością sposobność do kontrolowania procesu zbycia udziałów.

Wnioski końcowe

Mając na uwadze powyższe należy opowiedzieć się za dopuszczalnością wprowadzenia do umowy spółki zmian ograniczających prawo wspólników do zbycia udziału i to zarówno tych odnoszących się do wskazania osoby lub grupy osób, które ze względu na posiadane przymioty, będą mogły nabyć udziały w spółce, jak również do samego trybu realizacji takiej transakcji. Prawidłowo wprowadzona regulacja może bowiem stanowić uzasadnioną i skuteczną kontrolę nad czynnością zbywania udziałów przez dotychczasowych wspólników spółki, a co za tym idzie zapewnić ochronę przed zdominowaniem dotychczasowych wspólników spółki przez jednego wspólnika lub ich grupę.