Łacińskie paremie prawnicze: mora trahit periculum

Przeczytaj także: Łacińskie paremie prawnicze: separata esse debet possessio a prioprietate

Na wstępie warto zauważyć, że prawo rzymskie jest jednym z filarów kultury europejskiej. Nie dziwi więc fakt, że wiele konstrukcji i zasad tego prawa funkcjonuje w prawie państw europejskich po dzień dzisiejszy, choć często w zmienionej formie i treści. Paremie łacińskie, czyli krótkie sentencje, są natomiast nadal używane przez prawników, gdyż ich skrócona forma oraz uniwersalny charakter pozwala na wyrażenie zasady prawnej w zaledwie jednym zdaniu, zrozumiałym dla prawników niezależnie od języka ojczystego.

Kolejną paremią, którą chcielibyśmy przybliżyć jest Mora trahit periculum. W dosłownym tłumaczeniu paremia ta oznacza: zwłoka pociąga za sobą ryzyko. Rozpoczynając analizę przytoczonej paremii należy najpierw wyjaśnić pojęcie zwłoki. Zwłoka jest to, w dużym uproszczeniu, zdarzenie prawne skutkujące naruszeniem stosunku zobowiązaniowego. W przypadku dłużnika, zwłoka polega na niewykonaniu zobowiązania w terminie, z przyczyn leżących po stronie dłużnika. Zwłoka jest więc opóźnieniem w dokonaniu pewnej czynności wynikającej najczęściej ze stosunku zobowiązaniowego, powstałym z winy dłużnika. Z tego też względu zwłokę określa się jako tzw. opóźnienie kwalifikowane. Ten rodzaj opóźnienia odróżnia się od tzw. opóźnienia zwykłego, do którego dochodzi, gdy brak spełnienia świadczenia w określonym terminie przez dłużnika nastąpił z przyczyn od niego niezależnych.

Zgodnie z art. 476 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „kc”), do zwłoki po stronie dłużnika dochodzi, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie lub jeśli termin nie był oznaczony, nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Zwłoka powstaje więc w momencie, gdy zobowiązanie staje się wymagalne bądź przez upływ terminu na jego spełnienie bądź na skutek wezwania wierzyciela. Choć najczęściej mamy do czynienia ze zwłoką dłużnika, możemy wyróżnić także zwłokę po stronie wierzyciela. Zgodnie z art. 486 kc dochodzi do niej , gdy wierzyciel bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia, bądź odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione, bądź oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie. Z przytoczonego przepisu wynika zatem, że wierzyciel pozostaje w zwłoce, gdy nie mając ku temu zasadnego powodu, swoim działaniem uniemożliwia dłużnikowi spełnienie świadczenia w ustalonym przez strony terminie.

Skoro pojęcie zwłoki zostało przybliżone należy przejść do wyjaśnienia znaczenia premii. Stwierdzenie, że zwłoka pociąga za sobą ryzyko oznacza, że zwłoka jako zdarzenie które, ogólnie rzecz ujmując, skutkuje naruszeniem stosunku zobowiązaniowego, może spowodować, że strona pozostającej w zwłoce zostanie zobowiązania usunięcia negatywnych skutków tego zdarzenia. Trzeba mieć bowiem na względzie, że zwłoka w pewien sposób modyfikuje uprawnienia i obowiązki stron stosunku zobowiązaniowego.

Skutkiem zwłoki dłużnika jest to, iż wierzyciel może od dłużnika żądać, niezależnie od wykonania ciążącego na nim zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Naprawienie szkody obejmuje zaś straty, jakie poniósł wierzyciel, oraz korzyści, jakie mógłby osiągnąć gdyby mu tej szkody nie wyrządzono. Gdyby na skutek zwłoki świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może w takim przypadku odmówić przyjęcia świadczenia i zażądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Skutkiem zwłoki wierzyciela jest zaś to, że dłużnik może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody przez wierzyciela. Szkoda poniesiona przez dłużnika będzie obejmować straty takie, jak np. koszty daremnego zaofiarowania świadczenia wierzycielowi oraz koszty dalszego przechowywania i utrzymania przedmiotu świadczenia, oraz korzyści, które dłużnik utracił wskutek tego, że nie został w określonym terminie zwolniony z obowiązku spełnienia świadczenia. Zwłoka wierzyciela ponadto daje dłużnikowi uprawnienie do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Podsumowując, należy zauważyć jak duże przełożenie na nasz współczesny system prawny mają zasady wywodzące się z prawa starożytnych Rzymian. Dlatego znajomość paremii prawniczych i prezentowanych przez nie zasad prawnych jest cenną wiedzą nie tylko dla prawników. W następnej publikacji przedstawimy kolejną istotną paremię łacińską, tj.: Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit.