Wspólność majątkowa małżeńska

Przeczytaj także: Podział majątku wspólnego

Ustrój wspólności majątkowej może więc ustać, pomimo dalszego trwania małżeństwa, jeśli zaistnieją zdarzenia określone w ustawie. Podział majątku wspólnego może zatem nastąpić po ustaniu małżeństwa, ale także w jego trakcie, lecz po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Dla dokonania podziału majątku niezbędne jest dokonanie wzajemnych rozliczeń pomiędzy małżonkami. Kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje rozliczenia z tytułu wydatków i nakładów dokonanych między majątkiem wspólnym małżonków, a ich majątkami osobistymi. Rozliczenia pomiędzy małżonkami w zakresie nakładów i wydatków z majątku osobistego jednego małżonka na rzecz majątku osobistego drugiego podlegają rozliczeniom na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego.

W czasie trwania wspólności majątkowej mogą następować przesunięcia między istniejącymi odrębnymi masami majątkowymi [majątkami - wspólnym małżonków, osobistym (poprzednio: odrębnym) żony, męża]. Przesunięcia te mogą przybierać postać nakładów i wydatków czynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków; mogą także przybrać postać innych roszczeń (np. odszkodowawczych z uwagi na spowodowanie przez jedno z małżonków szkody w majątku wspólnym). W czasie trwania wspólności z majątku wspólnego może zostać zaspokojony dług jednego z małżonków, co w rezultacie pociąga za sobą powstanie obowiązku dokonania stosownego rozliczenia pomiędzy małżonkiem będącym dłużnikiem oraz małżonkiem ponoszącym jedynie odpowiedzialność za dług.

Podstawę prawną takich rozliczeń stanowi art. 45 k.r.o. Przepis ten wskazuje na obowiązek dokonania rozliczeń między małżonkami z tytułu poniesionych wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny i z majątku wspólnego na majątek osobisty. Rozliczenia te jednak zostały przez ustawodawcę ograniczone - nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów, jeżeli:

1. wydatki i nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty miały charakter nakładów koniecznych, a dokonane zostały na przedmioty majątkowe przynoszące dochód;
2. wydatki i nakłady dokonane z majątku osobistego na majątek wspólny zostały zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Użyte w art. 45 k.r.o. pojęcia „wydatki” i „nakłady” nie zostały zdefiniowane w ustawie. Najogólniej wskazuje się, że nakładami są koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku wspólnym. Z wydatkami natomiast mamy do czynienia, gdy chodzi o koszty związane z nabyciem określonego przedmiotu majątkowego.

Artykuł 45 § 3 k.r.o. nakłada na małżonków także obowiązek rozliczenia długów jednego z nich, które zostały spłacone z majątku wspólnego. Z brzmienia tego przepisu wynika jednoznacznie, że chodzi wyłącznie o długi zaspokojone z majątku wspólnego na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. Jeżeli zatem wierzyciel jednego z małżonków uzyskał zaspokojenie swojej wierzytelności kosztem majątku wspólnego, to małżonek będący dłużnikiem obowiązany jest przy podziale majątku objętego uprzednio wspólnością zwrócić małżonkowi niebędącemu dłużnikiem część kwoty zużytej na zapłatę długu. Wysokość tej kwoty jest proporcjonalna do wielkości udziału tego małżonka w majątku wspólnym. Przepisy art. 45 § 1 i 2 k.r.o. stosuje się jednak tylko odpowiednio, ponieważ sama okoliczność spłaty długu nie wystarcza i należy zawsze dokonać kompleksowej oceny, czy dług ten nie pozostawał jednak w związku funkcjonalnym ze sprawami całej rodziny. W tym miejscu pojawia się problem konieczności posłużenia się szerszym pojęciem majątku i ujęcia sytuacji majątkowej małżonków w kategoriach zarówno aktywów, jak i pasywów, a ponadto uwzględnienia funkcjonalnych związków, jakie występują pomiędzy nimi.

Dług taki może być rozumiany wąsko, jako tylko takie zobowiązanie, które obciąża wyłącznie jedno z małżonków, albo szerzej, a mianowicie jako zobowiązanie, które obciąża oboje małżonków, ale u jego źródła leży zachowanie tylko jednego małżonka, mające w szczególności postać deliktu czy nieuzasadnionej potrzebami rodziny czynności prawnej. W jeszcze szerszym ujęciu może chodzić tutaj o dług spowodowany zachowaniem obojga małżonków, niedotyczącym jednak spraw rodziny (np. obowiązek alimentacyjny, bezpodstawne wzbogacenie). Dług jednego z małżonków może powstać z różnych przyczyn. Jeżeli powstał w wyniku zaciągnięcia indywidualnej pożyczki czy kredytu, to należy uwzględnić także cel, na jaki ten dług został zaciągnięty, np. jeśli służył sfinansowaniu nakładu lub wydatku na przedmiot przynoszący dochód, to nie można żądać zwrotu wskazanej części jego wartości. Uwzględnić należy tutaj, z jakiego powodu dług został zaciągnięty i czy obciążając formalnie tylko jedno z małżonków nie pozostawał on jednak w związku z sytuacją całej rodziny (np. suma pochodząca z kredytu zaciągniętego jeszcze przed zawarciem małżeństwa stała się źródłem zaspokojenia potrzeb rodziny), czy też istotnie dotyczył tylko majątku osobistego lub osobistych spraw dłużnika.