Stosowanie przez sądy polskie prawa obcego

Przeczytaj także: Działanie sądów powszechnych: nowe przepisy

Polski sąd ma obowiązek z własnej inicjatywy ustalić, jakie prawo materialne jest właściwe dla danego kontraktu. Tak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 2007 r. (II CSK 60/07). Jeżeli strony nie określiły w umowie prawa dla niej właściwego, zastosowanie znajdą normy kolizyjne zawarte w rozporządzeniu nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (zwane rozporządzeniem Rzym I, nieobowiązujące w Danii), które zastąpiło Konwencję rzymską o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. Podobnie jak rozporządzenie Bruksela I, Rzym I nie stosuje się do wszystkich kategorii spraw, a wyłączenia w obu rozporządzeniach przedstawiają się podobnie.

Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym z 2011 r. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie. W praktyce pozyskiwanie tekstów prawa obcego sprawia pewne trudności.

Przepisy polskiego postępowania cywilnego wyraźnie nakładają na sąd powszechny taki obowiązek. Jak bowiem przewiduje art. 1143 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.: „Sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce”. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lipca 2010 roku (V CSK 7/10), stwierdzając „Obowiązkiem sądu, a nie strony, jest przedsiębranie wszystkich czynności, w tym – uzyskanie dostępu do tekstu oraz przyjętej interpretacji prawa zagranicznego, umożliwiających należyte zorientowanie się w stanie normatywnym stanowiącym podstawę orzekania (art. 1143 k.p.c.). Aktywność stron w tym zakresie może być oczywiście pomocna, ale jej braku nie można negatywnie sankcjonować”.

Sąd zgodnie z art. 1143 § 1 kpc zdanie drugie może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. Zgodnie z art. 1143 § 3 k.p.c. sąd może też czerpać informacje innymi metodami, np. zasięgając opinii biegłych. Sąd Najwyższy wskazał jednak w wyroku z 11 stycznia 2008 roku, sygn. akt V CSK 372/07, że to właśnie inne środki dowodowe mają pierwszeństwo, gdyż do ministra sąd powinien zwracać się tylko wówczas, gdy nie jest w stanie ustalić treści prawa obcego korzystając z dostępnych sobie środków we własnym zakresie.

Sąd może wówczas zadać ministrowi sprawiedliwości pytanie o tekst prawa obcego zgodnie z przepisami Konwencji europejskiej o informacji o prawie obcym (sporządzonej w Londynie 7 czerwca 1968 roku, a ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą w 1994 roku) – minister pełni bowiem przewidzianą w tej konwencji funkcję organu wysyłającego. Wniosek winien być sporządzony w języku obcym lub należy do niego dołączyć tłumaczenie (art. 14 ust. 1). Poza określeniem wnioskodawcy należy przy tym wskazać także przedmiot sprawy, jak najdokładniej określić zakres żądanej informacji o prawie państwa wezwanego (art. 4 ust. 1) oraz dołączyć opis stanu faktycznego sprawy (ewentualnie również odpisy dokumentów, jeśli są niezbędne do sprecyzowania treści wniosku) „w zakresie niezbędnym do jej właściwego zrozumienia i sporządzenia dokładnej i precyzyjnej odpowiedzi” (art. 4 ust. 2).

Odpowiedź na zadane pytanie, zgodnie z art. 7 konwencji, może zawierać obok przytoczenia treści aktów prawnych i orzeczeń sądowych także dodatkowe dokumenty, np. wyciągi z tekstów doktrynalnych i dokumentów z prac legislacyjnych oraz komentarz wyjaśniający. Co więcej, konwencja jako generalną zasadę przewiduje, że odpowiedź na taki wniosek powinna zostać sporządzona możliwie najszybciej (art. 12). Skorzystanie z tej drogi zdaje się więc być wygodnym rozwiązaniem dla sądu, który musi wydać wyrok na podstawie nieznanego sobie prawa obcego.

Jeśli te zabiegi nie są możliwe do zrealizowania w rozsądnym terminie Sąd może prowadzić sprawę w oparciu o prawo polskie. W przypadku zastosowania prawa polskiego w związku z brakiem możliwości stwierdzenia w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego przewodniczący lub sędzia sprawozdawca przy ogłoszeniu wyroku jest zobowiązany do podania ustnych motywów rozstrzygnięcia, które obejmują podanie przesłanek, na których oparto się przy uznaniu przekroczenia rozsądnego terminu (art. 326 § 3 K.p.c.). Prawidłowość zastosowania prawa polskiego lub obcego w oparciu o art. 10 ustawy podlega zatem kontroli instancyjnej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2007 r. stwierdził, że sąd apelacyjny z urzędu jest zobowiązany do uwzględnienia uchybienia w zakresie stosowania prawa obcego (II CSK 60/07, OSNC 2008, nr 5, poz. 53).