Autorskie prawa osobiste

Przeczytaj także: Prawa autorskie: fotografie a prawa twórców utworów fotografowanych

Twórcy jako autorowi dzieła przysługują prawa autorskie do jego utworu. Prawa te powstają z chwilą ustalenia utworu. Niektórymi z tych praw może swobodnie rozporządzać, a innymi nie. Grupę niezbywalnych i nieograniczonych czasowo praw autorskich tworzą autorskie prawa osobiste. W przeciwieństwie do autorskich praw majątkowych, prawa te służą ochronie pozaekonomicznych interesów autora związanych z jego dziełem. Chronią one więź autora z jego dziełem, będącą naturalną konsekwencją spłodzenia nowego utworu. Należy zwrócić jednak uwagę na fakt, iż nawet autorskie prawa osobiste chronią również pewne interesy ekonomiczne twórcy, jednak jest to ich funkcja wtórna, nie grająca pierwszorzędnej roli. Charakteryzują się one tym, iż osoba, której przysługują nie może się ich wyzbyć ani przenieść ich na inny podmiot.

Wyliczone w art. 16 u.p.a.p.p. najważniejsze osobiste prawa autorskie nie stanowią jednak katalogu zamkniętego. Jako przykład autorskiego prawa osobistego spoza tego katalogu można wskazać prawo dostępu autora do dzieła uregulowane w art. 52 ust. 3 u.p.a.p.p.

Pierwszym z wymienionych w art. 16 u.p.a.p.p. praw jest prawo do autorstwa utworu. Polega ono na prawnej możliwości obrony swojego autorstwa. Autor ma więc prawo wystąpić przeciwko osobie, która niesłusznie mieni się autorem lub współautorem jego dzieła. W związku z tym, że autorskie prawa osobiste są niezbywalne, twórca nawet gdyby chciał nie może „odsprzedać” swojego autorstwa innej osobie, zezwalając jej w ten sposób na podawanie się za autora.

Drugim autorskim prawem osobistym jest prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. To autor decyduje o tym czy jego utwór ma zostać rozpowszechniony pod jego prawdziwym nazwiskiem, pseudonimem czy w ogóle bez ujawniania osoby twórcy. Warto przy tym pamiętać, iż zastrzeżenie anonimowości dzieła powinno być przez twórcę ujawnione w sposób wyraźny.

Kolejnym prawem osobistym jest prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania. Twórca ma prawo do tego aby jego dzieło było rozpowszechniane takie, jakim je stworzył. Co do zasady bez zgody autora nie można w dziele dokonywać zmian ani modyfikacji.

Autor ma także prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności a także korzysta z prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Pomimo faktu, że twórca nie ma możliwości przeniesienia autorskich praw osobistych na inną osobę, może zezwolić osobie trzeciej na wykonywanie tych praw w jego imieniu. Możliwe jest także zobowiązanie się do nie wykorzystywania swych osobistych uprawnień wobec określonego podmiotu. Potwierdza to wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2007 r. (I ACa 668/06), w którym to sąd stwierdził, iż „przy zachowaniu zasady niezbywalności autorskich praw osobistych dopuszczalne jest zrzeczenie się przez twórcę wykonywania części tych praw na rzecz osób trzecich, w tym przedsiębiorców”. Problem ten ma duże praktyczne znaczenie. Dzięki możliwości umownego ograniczania wykonywania praw autorskich praw osobistych możliwe są indywidualne porozumienia w tych kwestiach między kontrahentami. Np. na tej podstawie autor spotu reklamowego może zgodzić się na wprowadzanie określonych zmian do jego dzieła a także zrezygnować z oznaczenia utworu swoim nazwiskiem.

W przypadku gdy utwór ma więcej niż jednego autora należy uznać, iż poszczególnym twórcom nie przysługują wspólne autorskie prawa osobiste, lecz każdy z nich jest uprawniony z ich tytułu samodzielnie. Nie oznacza to jednak, że wszystkie autorskie prawa osobiste można wykonywać bez porozumienia z innymi współautorami. O ile każdy twórca z osobna może sam decydować np. o ujawnieniu swego nazwiska, o tyle już przy decydowaniu o pierwszym udostępnieniu dzieła potrzebna jest zgoda wszystkich współautorów. W razie braku konsensusu, uprawnionym do rozstrzygnięcia zaistniałego sporu jest sąd.