Zamówienia publiczne: wykluczenie wykonawców z tej samej grupy kapitałowej

Przeczytaj także: Zamówienia publiczne: kiedy unieważnienie postępowania niemożliwe?

Co do zasady zatem wykonawcy należący do tej samej grupy kapitałowej powinni zostać wykluczeni z postępowania o udzielenie zamówienia, chyba że wykażą, że istniejące pomiędzy nimi powiązania nie prowadzą do zachwiania uczciwej konkurencji.

Aby umożliwić zamawiającym przeprowadzenie weryfikacji, czy powiązania kapitałowe prowadzą do naruszenia konkurencji, ustawodawca daje im narzędzie w postaci możliwości żądania od wykonawców wyjaśnień w zakresie ich wzajemnych powiązań. Niestety brak w p.z.p. wskazówek co do charakteru i treści tych wyjaśnień oraz przede wszystkim sposobu, w jaki wykonawcy mogą wykazać, że złożenie przez nich odrębnych ofert nie powoduje zachwiania uczciwej konkurencji w postępowaniu. W szczególności ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez „wykazanie”, a mianowicie czy jest to to samo co „udowodnienie” czy też raczej „uprawdopodobnienie”. P.z.p. nie wymaga również tego, by wykonawca „wykazał” brak powiązań w oparciu o dokumenty urzędowe.

Brak wreszcie w ustawie wskazówek dla zamawiającego w zakresie tego, jakimi kryteriami powinien się on kierować przy ocenie, czy spełnione zostały przesłanki do wykluczenia wykonawcy. Art. 24b ust. 2 p.z.p. mówi jedynie o tym, iż zamawiający przy ocenie wyjaśnień bierze pod uwagę obiektywne czynniki, w szczególności wpływ powiązań między wykonawcami należącymi do tej samej grupy kapitałowej na ich zachowania w postępowaniu oraz zachowanie uczciwej konkurencji.

Wprowadzone w art. 24 ust. 2 pkt 5 p.z.p. domniemanie powoduje, że na wykonawcach spoczywa ciężar dowód w zakresie wykazania braku wpływu wzajemnych powiązań na uczciwą konkurencję. Jednakże, w przypadku złożenia przez wykonawców wyjaśnień, o których mowa w art. 24b ust. 2 p.z.p., to zamawiający będzie musiał uzasadnić swoją ocenę tych wyjaśnień. W praktyce powinno to wyglądać w ten sposób, że w zawiadomieniu o dokonaniu wyboru najkorzystniejszej oferty zamawiający wskazuje dlaczego uznał (lub nie uznał) wyjaśnień wykonawców za wystarczające dla obalenia domniemania zachwiania uczciwej konkurencji.

Wpływ na wynik badania może mieć m.in. to, czy pomiędzy ofertami wykonawców występują różnice mogące świadczyć o samodzielności ich przygotowania oraz o podejmowaniu niezależnych decyzji. Na ocenę wiarygodności wyjaśnień wykonawców może wpłynąć również to, że wykonawcy wezwani do złożenia wyjaśnień, składają oświadczenia o identycznej treści.

Przedmiotem wyjaśnień składanych przez wykonawców należących do tej samej grupy kapitałowej powinny być ich relacje i to w zakresie, w jakim mają one potencjalny, a niekoniecznie realny wpływ na zachwianie uczciwej konkurencji pomiędzy wykonawcami w badanym postępowaniu. Wyjaśnienia powinny przy tym rozstrzygać wszelkie wątpliwości, tak, by zamawiający nie musiał ich następnie samodzielnie interpretować. Z uwagi na fakt, iż na wykonawcy ciąży obowiązek wykazania, że uczciwa konkurencja nie zostanie zachwiana poprzez udział dwóch lub więcej podmiotów z tej samej grupy kapitałowej w jednym postępowaniu, wykonawcy powinni dokładnie opisać w jaki sposób zamierzają realizować zamówienie. Przydatne może być też wykazanie, że wykonawcy, choć należą do tej samej grupy kapitałowej, konkurują ze sobą na danym rynku. Przy dokonywaniu oceny wyjaśnień złożonych przez wykonawców, zamawiający powinien mieć na względzie całokształt okoliczności – wykonawcy składają wszak w postępowaniu odpisy z KRS, na podstawie których ustalić można powiązania osobowe pomiędzy nimi. Zamawiający może również posiadać wiedzę na temat poszczególnych wykonawców, wynikającą z innych prowadzonych przez niego postępowań o udzielenie zamówienia publicznego.

Te wszystkie okoliczności należy brać pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie wykluczenia wykonawców z postępowania o udzielenie zamówienia. Jeśli mając na względzie całokształt okoliczności, zamawiający dojdzie do wniosku, że wyjaśnienia wykonawców są niewiarygodne bądź nie rozstrzygają jego wszelkich wątpliwości co do zachowania uczciwej konkurencji w postępowaniu o udzielenie zamówienia, to ma on obowiązek wykluczyć tych wykonawców z postępowania. Należy jednakże mieć na uwadze, że przepis zakazujący udziału wykonawców z tej samej grupy kapitałowej w jednym postępowaniu jest niedoskonały w tym sensie, że precyzuje w jaki sposób wykonawcy powinni wykazać, że ich udział w postępowaniu nie naruszy uczciwej konkurencji. Również orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej jest w tym zakresie jeszcze skąpe. Zamawiający powinni zatem liczyć z możliwością złożenia przez niezadowolonych wykonawców odwołania do KIO. Aby się przed tym zabezpieczyć, zamawiający może jedynie w sposób przekonujący uzasadnić swoje wątpliwości wynikające z analizy treści wyjaśnień złożonych przez wykonawców należących do tej samej grupy kapitałowej.