Niedozwolone klauzule umowne w Polsce i Europie

Przeczytaj także: Niedozwolone klauzule w e-commerce 2013

Zgodnie z przepisami art. 385¹ – 385³ KC, postanowienia umowne, które nie zostały z konsumentem uzgodnione indywidualnie nie są dla niego wiążące, jeżeli prawa i obowiązki konsumenta zostałyby ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i naruszałyby w sposób rażący jego interesy. Pozostałe postanowienia umowy pozostają nadal wiążące. Nie uzgodnione indywidualnie zapisy umowy to te, na które konsument nie miał faktycznego wpływu. Udowodnienie, że postanowienie było ustalone indywidualnie spoczywa już na stronie, która chce tego dowieść. Analizując umowę, w kontekście jej zgodności z dobrymi obyczajami, należy uwzględnić stan faktyczny z chwili zawarcia umowy między stronami. Powinno się również zwrócić uwagę na jej treść, okoliczności oraz na umowy będące w związku z postanowieniami umowy ocenianej. Kodeksowa regulacja zawiera katalog niedozwolonych klauzul w art. 385³, które najczęściej występują w praktyce.

Na potrzeby dyrektywy, niedozwolone klauzule umowne zostały nazwane „nieuczciwymi warunkami” umownymi. W rozumieniu art. 3 dyrektywy nieuczciwe warunki to takie, które nie były indywidualnie negocjowane i są sprzeczne z wymogami dobrej wiary, a także powodują znaczącą nierównowagę stron wobec strony słabszej, czyli konsumenta.

Przyjęto, że kontrola zapisów w umowach zawieranych między kontrahentem a konsumentem pozwala na ochronę uczestnika obrotu (konsumenta) i pozwala na prawidłowe funkcjonowanie jego mechanizmu decyzyjnego². W Polsce, nadzór nad prawidłowością umów występujących w obrocie gospodarczym sprawuje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta, zwany dalej UOKiK. Z „klauzulami abuzywnymi” spotykamy się zarówno w orzecznictwie polskich sądów, jak i w orzecznictwie unijnym.

Przykład niedozwolonych klauzul umownych w polskim orzecznictwie – sprawa UOKiK przeciwko ING Bank Śląski S.A.

W dniu 22 grudnia 2004 roku, Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznał sprawę z powództwa Prezesa UOKiK przeciwko ING Bank Śląski S.A. Wydając wyrok uznał za niezgodny z prawem i zakazał bankowi stosowania w umowach z konsumentami sformułowania: „w szczególności”, które było zawarte w punkcie 23 wzorca umowy o nazwie: „ogólne warunki udzielania i spłaty kredytów na zakup pojazdów dla klientów indywidualnych w ING Banku Śląskim S.A”, zwane dalej OWU. Powód zakwestionował wzorzec: „bank ma prawo do wypowiedzenia umowy o pożyczkę, w szczególności gdy pożyczkobiorca:

• podał przy zawieraniu umowy o pożyczkę dane niezgodne ze stanem faktycznym, których charakter mógł był skłonić Bank do odmowy udzielenia pożyczki lub zmiany jej warunków,
• zalega ze spłatą dwóch rat pożyczki i pomimo wezwania do spłaty zaległej należności pod rygorem wypowiedzenia pożyczki nie dokonał spłaty w terminie oznaczonym w wezwaniu,
• nie powiadomił Banku o zaciągnięciu kredytu lub pożyczki w innych bankach, udzieleniu poręczenia lub innych zabezpieczeń majątkowych na rzecz wierzycieli w wysokości zagrażającej terminowej realizacji zobowiązania wynikającego z umowy o pożyczkę,
• zalega ze spłatą jakiegokolwiek zobowiązania kredytowego wobec Banku,
• nie ustanowił w uzgodnionym z Bankiem terminie zabezpieczenia spłaty pożyczki, a w szczególności nie przedstawił Bankowi dowodu rejestracyjnego pojazdu z adnotacją o dokonaniu zastawu rejestrowego w ciągu 7 dni od daty przekazania mu odpisu z rejestru właściwego sądu z wpisem do rejestrów zastawów w przypadku, gdy zabezpieczeniem spłaty jest zastaw rejestrowy lub nie dostarczył do Banku karty pojazdu, zgodnie z warunkami umowy przeniesienia własności pojazdu pod warunkiem zawieszającym,
• (…)
• nie dokonał ubezpieczenia przedmiotu stanowiącego zabezpieczenie pożyczki na następny okres oraz cesji praw z umowy ubezpieczenia,
• nie opłacił, mimo wezwania, lub nie przedłożył w Banku dowodu wpłaty kolejnej raty składki ubezpieczenia,
• spowodował uszkodzenie przedmiotu stanowiącego zabezpieczenie pożyczki, nieobjętego ochroną ubezpieczeniową
• utracił źródło stałych dochodów
• nie powiadomił Banku o zmianie nazwiska, miejsca pracy, sytuacji finansowej”.

Powód ustalił, że ING Bank Śląski S.A. zawiera z konsumentami umowy udzielenia kredytu, w zakresie prowadzenia swojej działalności gospodarczej. Powód ustalił również, że pozwany stosuje ten sam wzorzec umowy, którego częścią są podważone przez powoda postanowienia zawarte w OWU, do dwóch różnych umów o kredyt.

W oparciu o powyższe, powód domniemał, że postanowienia te nie były uzgodnione indywidualnie z klientem. W opinii powoda, zakwestionowane postanowienia dają kontrahentowi uprawnienia do jednostronnej modyfikacji umowy bez istotnej przyczyny wskazanej w umowie. Zdaniem UOKiK, pozwany naruszył art. 385³ pkt 9 i 10 KC³.