Prawo pierwokupu w spółkach z udziałem Skarbu Państwa

Przeczytaj także: Jak zabezpieczyć prawo pierwokupu akcji lub udziałów?

Nasuwa się pytanie, co w przypadku, gdy w spółce uczestniczy Skarb Państwa, którego udziały (akcje), zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji (dalej „u.k.p.”), mogą być sprzedawane wyłącznie w jednym z określonych trybów publicznych – np. w drodze negocjacji podjętych na podstawie publicznego zaproszenia (art. 33 u.k.p.)? Czy wspomniane uprawnienia wspólników (akcjonariuszy) zapisane w aktach założycielskich są wtedy nieskuteczne?

Dotychczasowa praktyka sądowa dopuszczała możliwość respektowania uprawnień wynikających z praw pierwszeństwa lub pierwokupu sprzedając udziały (akcje) w obowiązkowym trybie publicznym. Skarb Państwa miał zawierać z podmiotem wyłonionym w tym trybie umowę sprzedaży zawierającą warunek, że do sprzedaży dojdzie, jeżeli żaden ze wspólników (akcjonariuszy) nie skorzysta ze swojego uprawienia (por. wyrok SA w Poznaniu z dnia 12 marca 2008 r., I ACa 140/08).

Aktualne stanowisko w orzecznictwie jest zgoła odmienne. SN wskazał przede wszystkim, że przepisy u.k.p. wykluczają możliwość posłużenia się opisaną wyżej umową warunkową, rozporządzając udziałami Skarbu Państwa. Stanowią one prawo bezwzględnie obowiązujące i są wyrazem intencji ustawodawcy, jaką jest ochrona interesów Skarbu Państwa. Podkreślono ponadto, że byłoby nieracjonalne uruchamianie trybu publicznego z zastrzeżeniem zawarcia umowy sprzedaży pod warunkiem, że w miejsce osoby wyłonionej nie wstąpi jeden z obecnych wspólników (akcjonariuszy). Zastrzeżenie to mogłoby bowiem zniechęcać potencjalnych zainteresowanych, a tym samym osłabiać funkcję stymulującą trybu publicznego. Zdaniem SN, daje to podstawę do uznania zapisów o prawie pierwszeństwa lub pierwokupu za bezskuteczne, w zakresie w jakim sprzedawane są udziały (akcje) Skarbu Państwa (por. wyrok SN z dnia 7 maja 2010 r. III CSK 246/09, oraz glosa M. Borkowskiego).