Konwencja CMR: prawa i obowiązki odbiorcy

Przeczytaj także: Kto odpowiada za nielegalny przemyt w przewozie towarów?

Towar do odbioru

Jaka jest sytuacja prawna odbiorcy na gruncie Konwencji CMR? Generalnie należy zaznaczyć, że stronami umowy międzynarodowego przewozu towarów są nadawca i przewoźnik. W odróżnieniu od nich, odbiorca nie jest stroną ww. umowy, jednakże na gruncie Konwencji CMR przysługuje mu pewien zakres praw i związanych z nimi obowiązków.

Zgodnie z rozpowszechnionym poglądem pozycję odbiorcy określa konstrukcja umowy na rzecz osoby trzeciej. Poza rozważaniami obejmującymi omawiane zagadnienie pozostaje zasadniczy - z punktu widzenia odbiorcy - stosunek prawny łączący go z nadawcą. Stanowi on faktyczną podstawę, dla której zawiera się umowę przewozu, lecz pozostaje poza uregulowaniami Konwencji CMR (np. umowa sprzedaży).

List i towar

Podstawowe uprawnienie odbiorcy wynika z art. 13 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji CMR. Zgodnie z jego brzmieniem: „po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru”.

Wynikające z powyżej wskazanego przepisu: prawo do żądania wydania listu przewozowego oraz prawo do żądania wydania towaru, powinny zostać zrealizowane w tym samym momencie. Nie można więc żądać przekazania listu przewozowego i jednocześnie odmówić przyjęcia towaru. W sytuacji, gdy odbiorca żąda wydania listu przewozowego, jednocześnie odmawiając odebrania towaru, to zgodnie z art. 15 Konwencji CMR przewoźnik powinien skontaktować się z nadawcą celem uzyskania od niego stosownych instrukcji. Nadawca ma bowiem prawo rozporządzać towarem, bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego.

Należy pamiętać, że prawo do żądania przez odbiorcę wydania towaru działa tylko w jedną stronę. Przepis artykułu 13 ust. 1 Konwencji CMR nie stanowi podstawy do żądania skierowanego przez przewoźnika do odbiorcy aby ten, towar odebrał. Zgodnie z Konwencją CMR jest to bowiem uprawnienie odbiorcy, a nie jego obowiązek. W praktyce, obowiązek odbioru towaru wynika ze stosunku prawnego określonego umową zawartą pomiędzy nadawcą a odbiorcą, który jest źródłem ewentualnie dochodzonego, w tym zakresie roszczenia odszkodowawczego.

W tym miejscu należy pokreślić, że zakaz wydania listu przewozowego bez towaru nie oznacza, że odbiorca nie może się z nim zapoznać. Byłoby to zaprzeczeniem podstawowej dla listu przewozowego funkcji informacyjnej. Odbiorca po porównaniu dostarczonego towaru z treścią listu przewozowego może odmówić odbioru towaru, jednakże dopiero po zwrocie dokumentu.

Miejsce przeznaczenia

Momentem, od którego odbiorca może się skutecznie domagać wydania towaru i listu przewozowego jest co do zasady „przybycie towaru do miejsca jego przeznaczenia”. Miejscem przeznaczenia jest adres wskazany w liście przewozowym. Przedwczesne żądanie odbiorcy do wydania towaru nie pozbawia nadawcy prawa do rozporządzania towarem.

Konwencja CMR wskazuje również wcześniejszy, w stosunku do określonego w art. 13 ust. 1 Konwencji CMR moment, od którego odbiorcy przysługuje prawo rozporządzania towarem. Omawiane uprawnienie odbiorcy aktualizuje się bowiem poprzez wydanie mu przez nadawcę drugiego egzemplarza listu przewozowego lub na skutek poczynienia przez nadawcę w treści listu przewozowego wzmianki o prawie odbiorcy do rozporządzania towarem. Zgodnie z art. 12 ust. 2 i 3 Konwencji CMR: „2. Prawo do rozporządzania towarem przez nadawcę wygasa z chwilą, kiedy drugi egzemplarz listu przewozowego został wydany odbiorcy; 3. Prawo do rozporządzenia towarem należy do odbiorcy już od chwili wystawienia listu przewozowego, jeśli nadawca uczynił o tym wzmiankę w liście przewozowym”.

Przez rozporządzanie towarem, zgodnie z ust. 1 art. 12 Konwencji CMR rozumiemy w szczególności: żądanie od przewoźnika wstrzymania przewozu, zmianę miejsca przewidzianego dla wydania towaru oraz wydanie towaru innemu odbiorcy niż wskazany w liście przewozowym. Określenie „w szczególności” oznacza, że jest to wyliczenie jedynie przykładowe. Uprawnienie do rozporządzania towarem może dotyczyć również innych elementów wykonania przewozu, np. w zakresie terminu. Prawo do rozporządzania towarem nie oznacza jednak prawa do odstąpienia od umowy, które przysługuje wyłącznie nadawcy.

Ograniczenia i uprawnienia odszkodowawcze

Ograniczenia prawa rozporządzania towarem zostały wskazane w ust. 5 art. 12 Konwencji CMR i znajdują zastosowanie także do odbiorcy. Zgodnie z ww. przepisem: odbiorca powinien przedstawić pierwszy egzemplarz listu przewozowego, do którego powinny być wpisane nowe instrukcje wydane przewoźnikowi oraz powinien wynagrodzić przewoźnikowi wszelkie koszty i szkody, jakie pociąga za sobą wykonanie tych instrukcji; wykonanie tego prawa powinno być możliwe w chwili, kiedy instrukcje dotrą do osoby, która powinna je wykonać, i nie powinno przeszkadzać normalnej eksploatacji przedsiębiorstwa przewoźnika ani przynosić szkody nadawcom lub odbiorcom innych przesyłek; instrukcje nie mogą nigdy powodować podziału przesyłek.