Klauzule abuzywne: właściwość umowna sądu w umowach

Przeczytaj także: Wzorce umów - niedozwolone klauzule

Zgodnie z art. 385¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Z kolei w myśl art. 385³ pkt 23 k.p.c. w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

Właściwość miejscowa ogólna sądu określona została w art. 27 § 1 k.p.c., zgodnie z którym powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Art. 31 k.p.c. określa z kolei tzw. właściwość przemienną sądu, na podstawie której powództwo wytoczyć można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd oznaczony w art. 32 – 37¹ k.p.c. Już z powyższych przepisów wynika, że poddanie ewentualnego sporu wynikłego z umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem sądowi właściwemu ze względu na siedzibę przedsiębiorcy stanowić może ograniczenie przysługujących konsumentowi praw w zakresie wyboru sądu właściwego. Widoczne będzie to zwłaszcza w sytuacjach, gdy siedziba przedsiębiorcy znajdować się będzie w znacznej odległości od miejsca wykonania umowy bądź jego oddziału, z którym realizacja umowy była związana. Taka zmiana właściwości miejscowej sądu, wyłączająca zasadę właściwości ogólnej i przemiennej, stanowi więc zagrożenie interesu konsumenta w sytuacjach, kiedy zmuszałoby go to do wytoczenia powództwa przed sądem położonym w miejscowości odległej od jego miejsca zamieszkania.

Przede wszystkim jednak, poddanie ewentualnego sporu wynikłego z umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem sądowi właściwemu ze względu na siedzibę przedsiębiorcy może zostać potraktowane jako naruszające przepisy ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. nr 50, poz. 331 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 24 ust. 1 tej ustawy zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, przy czym praktyką taką w myśl art. 24 ust. 2 pkt 1 tej ustawy jest m.in. stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479⁴⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego.

W tym miejscu należy wskazać, że w rejestrze pod numerem wpisu 353, dokonanym na podstawie wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 18 października 2004 roku, sygn. akt XVII Amc 101/03, znajduje się postanowienie umowne o następującej treści: „Wszelkie sprawy jakie mogą powstać w związku z realizacją umowy strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia przez Sąd miejscowo właściwy dla ZEORK S.A.”. Nie może ulegać wątpliwości, że poddanie sporu wynikłego z umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem sądowi właściwemu ze względu na siedzibę przedsiębiorcy, co do zasady jest tożsame z w/w niedozwolonym postanowieniem umownym (tzw. klauzulą abuzywną). Tym bardziej, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2005 r., sygn. akt VI ACa 760/05, art. 23 ust. 2 ustawy o o.k.ik. uznaje za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów stosowanie klauzul abuzywnych w oderwaniu czy były one wpisane w związku z ich stosowaniem przez przedsiębiorcę, przeciwko któremu toczy się postępowanie przed Prezesem UOKiK, czy innego przedsiębiorcę.

Konsekwencją umieszczenia jakiegoś postanowienia umownego w rejestrze klauzul abuzywnych jest to, że posłużenie się nim przez jakiegokolwiek innego przedsiębiorcę w jakiejkolwiek innej umowie zawartej z konsumentem jest prawnie zakazane, przy czym dla uznania, iż określona klauzula jest niedozwolonym postanowieniem umownym wpisanym do rejestru klauzul niedozwolonych wystarczy jedynie, że mieści się ona w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru i nie jest konieczna literalna zgodność porównywalnych klauzul (wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumenta z dnia 25 maja 2005 roku o sygn. akt XVII Ama 46/04).