Umowa handlowa: jak ją skonstruować?

Przeczytaj także: Czy jest możliwe zerwanie umowy z rosyjskim kontrahentem z powodu wojny?

Przede wszystkim należy odpowiedzieć sobie na następujące pytania: po co zawieramy umowę? W jakich okolicznościach uznamy, że otrzymaliśmy od kontrahenta to, czego oczekiwaliśmy? Tylko precyzyjne odpowiedzi pozwolą skonstruować kontrakt, który będzie skutecznym narzędziem realizacji celów biznesowych przedsiębiorcy. Im mniej precyzji, tym więcej pola do interpretacji. Im bardziej ogólnikowe postanowienia będzie zawierać umowa, tym trudniej ustalić, czy świadczenie, które otrzymujemy od drugiej strony umowy, odpowiada temu, na co się umówiliśmy.

Nieprecyzyjny kontrakt zwiększa także prawdopodobieństwo sporu, a ten kosztuje - nie otrzymujemy tego, czego oczekiwaliśmy, na czas (co może nas narazić na odpowiedzialność wobec podmiotów trzecich), angażowany jest nasz czas oraz środki, które w normalnej sytuacji służyłyby do generowania kolejnych przychodów. Co więcej, ewentualne przeniesienie sporu na etap rozstrzygnięcia sądowego skutkuje co najmniej częściową utratą przez przedsiębiorcę kontroli nad przebiegiem i efektem gospodarczym projektu. Trudno przewidzieć, jaki będzie werdykt niezawisłego sądu, ogłoszony na podstawie specyficznego postępowania dowodowego obowiązującego w procedurze sądowej. Powszechnie wiadomo również, że czas trwania procedury sądowej, do momentu uzyskania ostatecznego wyroku, nie jest krótki. Skoro czas to pieniądz, opóźnienie łatwo może przełożyć się na zmniejszenie efektywności projektu czy nawet zagrozić płynności firmy.

Prawidłowe określenie przedmiotu umowy to obowiązek leżący głównie po stronie samego przedsiębiorcy. Prawnik może być tu jedynie doradcą, który z uwagi na posiadane w branży doświadczenie może zwrócić uwagę na obszary warte doprecyzowania i wyjaśnienia. W pozostałych kwestiach istotnych dla prawidłowej konstrukcji umowy zdrowy rozsądek i uwaga przedsiębiorcy mogą już jednak nie wystarczyć.

Wiele problemów kontraktowych wynika z niedostosowania treści kontraktów do specyfiki przedmiotu umowy. Przykładowo, błędna kwalifikacja umowy dostawy jako umowy sprzedaży może skutkować pominięciem regulacji opisującej w jaki sposób zamawiający może kontrolować proces wytwarzania towaru objętego zobowiązaniem dostawcy. To z kolei może spowodować nałożenie na dostawcę – automatycznie, z mocy prawa – szeregu uciążliwych obowiązków organizacyjnych związanych z zapewnieniem odbiorcy wglądu w proces produkcyjny. Ich pominięcie (często przez nieświadomość) prowadzić będzie do ryzyka zakwestionowania jakości przedmiotu dostawy przez kontrahenta.

Problemy rodzi także nieznajomość specyficznego znaczenia zwrotów należących do języka prawnego, w którym np. używanie i korzystanie z rzeczy znaczą co innego, mimo że w języku potocznym są synonimami. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, iż „zwłoka” przy wykonaniu usługi to zupełnie co innego niż „opóźnienie”. Przedsiębiorcy nie znają także ograniczeń prawnych związanych ze sposobem korzystania z określonych instrumentów prawnych - przykładowo z tego, że kary umownej nie można skutecznie zastrzec za brak zapłaty w terminie, albo że ustalenie w umowie prawa do odstąpienia zawsze wymaga wskazania terminu, w jakim oświadczenie o odstąpieniu może być złożone.

Istotne znaczenie ma również wiedza o tym, jakie skutki prawne wiążą się z nieuregulowaniem pewnych kwestii w umowie. Brak informacji o miejscu, w którym towar ma zostać wydany kupującemu, wcale nie oznacza, że strony będą musiały się porozumieć co do tego w przyszłości, albo że to kupujący zdecyduje o sposobie dostarczenia. Z mocy prawa w miejsce takiego „pustego” pola w umowie pojawi się bowiem obowiązek stawienia się kupującego w siedzibie dostawcy celem odbioru towaru na własny koszt.

Podsumowując, kontrakt tylko wtedy będzie narzędziem zapewniającym skuteczny rozdział ryzyka gospodarczego pomiędzy przedsiębiorcę i jego partnera biznesowego, jeśli będzie prawidłowo określał zakres obowiązków stron oraz zapewniał dostęp do instrumentów umożliwiających skuteczne egzekwowanie tych obowiązków.