> Jakoś nie przemawia to do mnie. No i nie zapominajmy, że choćby było sto
> wyroków potwierdzających jedna tezę, to 101. może byc inny. Nie żyjemy w USA
> czy w Wielkiej Brytanii i wyroki mogą najwyżej byc wskazówką. Nawet zresztą
> w systemie common law Sąd może zmienić (overrule) swój poprzedni wyrok,
> zmieniając stan prawny.

Co do 100 wytoków zgoda, jednak ten pogląd jest na prawdę sensowny. Chciałem
się trochę rozpisać, ale chyba nie uczynię tego tak jasno jak przedstawił to SN
(w wyroku wcale nie z lat 70-tych). Więc wprawdzie trochę to długie (nie tnę
rzeczy mniej istotnych żeby nie narazić się na zarzut "wybiórczości"), ale
jeżeli chce się komuś przeczytać to proszę:

2001.05.31 wyrok SN V CKN 264/00

Przewodniczący: SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca).
Sędziowie: SN Tadeusz Domińczyk, SA Teresa Bielska-Sobkowicz.
Protokolant: Ewa Zawisza.

Zaskarżony wyrok został wydany po rozpoznaniu apelacji powodowego Banku od
wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach oddalającego powództwo w stosunku do
pozwanych osób fizycznych (postępowanie przeciw pozwanej J.P. Przedsiębiorstwo
Produkcyjno-Usługowo-Handlowe sp. z o.o. zostało zawieszone), w następujących
okolicznościach.
Powód - Bank PKO S.A. w pozwie z 8 grudnia 1995 r. wnosił w postępowaniu
nakazowym o orzeczenie zapłaty solidarnie przez ośmioro pozwanych kwoty
11.610,31 zł z odsetkami, częścią prowizji komisowej i kosztami procesu.
Do pozwu dołączono podpisany weksel własny wystawców Józefa P. posługującego
się pieczęcią "W. Przeds. Prod. Usług. Handlowe Józef P. ..." i Stefanii P. z
datą wystawienia (24 marca 1994 r.) i datą zapłaty (1 lipca 1995 r.) oraz sumą
wekslową (74.690,14 zł) uzupełnioną przez Bank.
Poręczenie podpisali pozwani Mirosława L., Stanisław O., małżonkowie
Włodzimierz i Jolanta N. oraz małżonkowie Jarosław i Katarzyna P.
Wystawcy i poręczyciele wraz z wekslem podpisali deklaracje do weksla in
blanco. Deklaracja wystawców z 24 marca 1994 r. upoważniała bank do wypełnienia
weksla w przypadku niedotrzymania umownych terminów spłaty na sumy
odpowiadające części wykorzystanego kredytu z odsetkami i prowizją oraz do
opatrzenia weksla datami płatności wg uznania i zobowiązanie do powiadomienia o
tym wystawców listem poleconym.
Deklaracja poręczycieli oprócz treści przytoczonej wyżej i podpisu pełnomocnika
Józefa P. zawierała zastrzeżenie, że w stosunku do poręczycieli weksle mogą być
wypełnione do kwoty kredytu z odsetkami. Takiej samej treści deklaracje
wystawców i wszystkich sześciorga poręczycieli zostały sporządzone i podpisane
w dniu 31 maja 1994 r.
Pismami datowanymi 14 czerwca 1995 r. powodowy bank wezwał wszystkich dłużników
wekslowych do wykupu weksla żądając kwoty 74.690,14 zł.
Dłużnicy nie zapłacili sumy wekslowej, a po przekazaniu sprawy do postępowania
zwykłego - niekwestionując udzielenia kredytu w kwocie 260.000 zł Józefowi P. -
w dniu 5 sierpnia 1993 r. zabezpieczonego poręczonym wekslem in blanco, wnosili
o oddalenie powództwa, podnosząc m.in. zarzut,
- że w dniu 15 września 1994 r. między Bankiem a Józefem P., Stefanią P.,
Jarosławem P., Mirosławą L. i Stanisławem C. - wspólnikami spółki cywilnej
została zawarta umowa o przejęcie długu kredytowego przez tę spółkę, a następną
umową z 16 stycznia 1995 r. zawartą między powodem a Spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością działającą pod firmą (...). Przedsiębiorstwo Produkcyjno-
Usługowo-Handlowe, Spółka ta przejęła dług z tytułu kredytu pierwotnie
udzielonego przez Bank Józefowi P., którego całkowita wysokość wynosiła w dniu
przejęcia kwotę 264.391 zł. W umowie tej Bank oświadczył, że wyraża zgodę na
przejęcie długu i zwalnia kredytobiorcę z zobowiązania z tytułu udzielonego
kredytu.
Sąd I. instancji oceniając te bezsporne fakty uznał, że przejęcie długu przez
wymienioną Spółkę z o.o. z mocy art. 519 kc zwolniło wystawców weksla, wobec
czego zgodnie z dołączoną deklaracją bank nie był uprawniony do uzupełnienia
weksla. Jednocześnie Sąd powołał art. 32 prawa wekslowego, wskazując, że
zwolnienie wystawców od odpowiedzialności rozciąga się także na poręczycieli, a
także podniósł, że poręka wekslowa obejmowała dług osoby fizycznej i nie
obejmuje długu spółki - przejemczyni, ponieważ zmiana elementu podmiotowego
stosunku prawnego tzn. zmiana dłużnika zmienia samo zobowiązanie, a dalsza
odpowiedzialność osób udzielających zabezpieczenie musiałaby wynikać z
przepisów prawa.
Zmieniając wyrok wydany w I. instancji przez zasądzenie kwoty 11.610,31 zł z
odsetkami i kosztami procesu solidarnie od wymienionych w sentencji osób
fizycznych - poręczycieli i wystawczyni weksla Sąd Wojewódzki przytoczył
odmienną ocenę prawną:
1. Samodzielność zobowiązania wekslowego oznacza, że wprawdzie weksel ma swoje
źródło w stosunkach kauzalnych ale istnieją dwa odrębne roszczenia, przy czym
to oparte na wekslu jest abstrakcyjne, oderwane od podstawowego stosunku
prawnego i jakakolwiek jego zmiana nie ma wpływu na ważność stosunku
wekslowego.
2. Przejęcie długu (z udzielonego kredytu) przez spółkę miało znaczenie tylko
dla stosunku podstawowego, w którym dotychczasowe zobowiązanie wygasło zgodnie
z art. 519 k.c. ale przepis ten oraz przepis art. 525 k.c. nie mają
zastosowania do stosunku z weksla.
3. Poręczenie wekslowe z mocy art. 32 prawa wekslowego ma wszystkie cechy
zobowiązania wekslowego, w tym samodzielność.
4. Odnosząc się do zarzutów przysługujących poręczycielom na podstawie art. 10
prawa wekslowego, Sąd Wojewódzki stwierdził, że jedynym ograniczeniem
uzupełnienia weksla była kwota kredytu z odsetkami, a zatem weksel nie został
uzupełniony wbrew porozumieniu. Natomiast powoływany art. 17 tego prawa nie
miał zastosowania, ponieważ powodem był pierwszy posiadacz weksla a nie
indosatariusz.
Kasacje od tego wyroku wnieśli adwokaci pełnomocnicy pozwanej Mirosławy L. oraz
Włodzimierza N. i Jolanty N.
Obydwie kasacje oparte zostały na pierwszej podstawie i przytaczają naruszenie
art. 525 k.c. przez jego niezastosowanie. Kasacja wniesiona w imieniu M.L.
dodatkowo zarzuca naruszenie art. 17 i 32 prawa wekslowego przez ich błędną
wykładnię. Skarżący domagają się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie
powództwa i alternatywnie o uchylenie wyroków sądów obydwu instancji oraz
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W sprawie chodzi o skuteczność, czy jak określa się w literaturze przedmiotu
oraz orzecznictwie (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z 29 czerwca
1995 r. III CZP 66/95 - OSP 1966, z. 2, poz. 26) o surowość materialną
zobowiązania wekslowego.
Stanowisko Sądu Wojewódzkiego wyłączające wpływ stosunku zobowiązaniowego
pozawekslowego, w tym wypadku wynikającego z umowy kredytu, na możliwość
realizacji weksla gwarancyjnego wystawionego i poręczonego jako niezupełny nie
uwzględnia związków zachodzących między zobowiązaniem wekslowym powstałym
wskutek wypełnienia blankietu weksla, a stosunkami cywilnoprawnymi istniejącymi
między stronami procesu opartego na wekslu.
Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 7 stycznia 1967 r. (III CZP 19/66,
OSNC 1968 z. 5, poz. 79) mającej moc zasady prawnej wyjaśnił, że w wypadku
wystawienia weksla mającego na celu zabezpieczenie wierzytelności, zobowiązanie
cywilne wystawcy nie wygasa, lecz istnieje nadal. Wskutek tego wierzycielowi
przysługuje, obok roszczenia pierwotnego wynikającego ze stosunku
cywilnoprawnego, nowe roszczenie oparte na wekslu. Przedmiot obu roszczeń jest
jednak ten sam i zaspokojenie wierzyciela następuje tylko raz, przy czym z
chwilą zaspokojenia wygasa zobowiązanie dłużnika i wierzyciel powinien zwrócić
mu weksel. Jeśliby dochodził wierzytelności wekslowej, to spotkałby się z
zarzutem, że wierzytelność, na której zabezpieczenie został wystawiony weksel,
nie istnieje, a zatem zobowiązanie wekslowe także wygasło. Ponieważ weksel
jedynie zabezpiecza wierzytelność cywilną, przeto dłużnikowi przysługują
przeciwko roszczeniu wekslowemu te wszystkie zarzuty, jakie mu przysługują
przeciwko roszczeniu cywilnemu.
Przyjęcie przedstawionego wyżej poglądu oznacza niejednakową (zmienną)
intensywność ochrony wierzytelności wekslowej w zależności od funkcji weksla i
sposobu wypełnienia.
W wypadku wystawienia weksla własnego, o charakterze gwarancyjnym w stosunkach
finansowych, który ma zabezpieczać wierzytelność remitenta wobec dłużnika np. z
udzielonego kredytu, praktyką jest wręczenie przez dłużnika dokumentu, który
nosi nazwę weksla (por. art. 10 in. princ. pr. weksl.) lecz nie zawiera
przyrzeczenia bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej. Taki
niezupełny weksel (in blanco) nie nadaje się do realizacji gdyż z mocy art. 102
pr. weksl. "nie będzie uważany za weksel". Osiągnięcie funkcji zabezpieczającej
uwzględniającej interesy obydwu stron wymaga z jednej strony aby uzupełnienia
dokonywał wierzyciel, a z drugiej określenia przesłanek i granic tej czynności.
Następuje to przez dodatkową umowę zwaną porozumieniem lub deklaracją wekslową.
Zamieszczony w przepisach działu I prawa wekslowego art. 10 dopuszcza wobec
posiadacza podniesienie zarzutu uzupełnienia sprzecznego z porozumieniem tylko
w wypadku nabycia weksla w złej wierze albo z rażącym niedbalstwem. Sąd
Najwyższy w wyroku z 18 listopada 1999 r. sygn. I CKN 215/98 (OSNC 2000/7-
8/128) wyjaśnił, że z powołanego przepisu wynika (a contrario), iż wobec osoby,
która otrzymała weksel in blanco, ten, kto go jej wręczył, może powoływać się
na niezgodne z udzielonym upoważnieniem uzupełnienie weksla in blanco bez
żadnych ograniczeń (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1999 r., I
CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5
lutego 1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141).
W rozpoznawanej sprawie pozwani poręczyli za dług wymienionego kredytobiorcy
Józefa P. z określonej umowy kredytu. Poręczyciel zabezpiecza zapłatę weksla
(art. 30) ale za określoną osobę (art. 31 i art. 103 zdania ostatnie).
Ponieważ - jak stwierdzono wyżej - do chwili uzupełnienia dokument nie mógł być
uważany za weksel, zobowiązanie wekslowe nadające się do realizacji powstawało
z chwilą uzupełnienia weksla przez remitenta.
Istotą weksla własnego jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy pieniężnej
(art. 101 pkt 2 pr. weksl.) potwierdzone podpisem. Przy wręczeniu weksla in
blanco następuje rozerwanie jednolitej czynności złożenia podpisu i wpisania
treści wskazanego przyrzeczenia zapłaty. Nie oznacza to jednak, że uzupełnienie
weksla odrywa się od woli dłużnika. Ponieważ obydwa elementy weksla muszą
pochodzić od wystawcy (poręczyciela), dlatego deklaracja wekslowa zawiera
upoważnienie remitenta do wpisania brakującego elementu weksla, przy; czym
zakres upoważnienia może być zróżnicowany - w skrajnym wypadku przez
pozostawienie jego treści uznaniu wierzyciela. Znaczenie zgodności wypełnienia
weksla in blanco przez odbiorcę z upoważnieniem, potwierdził Sąd Najwyższy w
wyroku z 17 czerwca 1999 r., sygn. I CKN 51/98 (OSNC 2000/2/27).
Ponieważ porozumienie upoważniało powodowy Bank do wpisania kwoty długu
kredytobiorcy, po zwolnieniu wystawcy z długu uzupełnienie zostało dokonane
niezgodnie z porozumieniem i ze względu na sprzeczność z wolą dłużników
wekslowych dawało im uprawnienie do podnoszenia zarzutu. Trafne było zatem
stanowisko Sądu I. instancji dopuszczające i uznające skuteczność zarzutu
poręczycieli opartego na art. 10 prawa wekslowego i odpowiednim (art. 519 k.c.)
przepisie kodeksu cywilnego. Należy dodać, że stanowisko to nie pozbawia weksla
własnego wręczonego in blanco funkcji zabezpieczającej. Jego "surowość
formalna" powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu, przyznaje ułatwienia
procesowe i obniża koszty obciążające powoda.
Rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu kasacyjnym wymaga jednak uwzględnienia
szczególnych wymagań dotyczących tego środka odwoławczego. Zasadnicze znaczenie
mają przepisy (w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2000 r.) art. 3931 pkt 1
i 2 k.p.c., art. 3933 k.p.c. i art. 39311 k.p.c. Określają one kolejno:
podstawy kasacji i postacie naruszenia prawa, istotne cechy kasacji oraz zakres
kognicji Sądu Najwyższego. Dotychczasowe publikowane orzecznictwo wyjaśniło, że
uznanie kasacji za usprawiedliwioną poza nieważnością postępowania jest
dopuszczalne w ramach przytoczonych i uzasadnionych podstaw, a niedopuszczalne
jest poszukiwanie innych podstaw poza przytoczonymi przez skarżącego. Zmiany
wprowadzone z mocy ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie Kodeksu postępowania
cywilnego (...) wzmocniły jeszcze wymagania w stosunku do sporządzających
kasację (art. 3933 § 1 pkt 3 oraz art. 393 § 1 k.p.c.) wyraźnie przesuwając
rolę tego środka odwoławczego w kierunku ochrony interesu ogólnego (właściwej
wykładni i stosowania prawa).
Wychodząc z takich założeń nie można uznać trafności zarzutu naruszenia art. 17
pr. weksl. Sąd Wojewódzki przyjął w ślad za wyrokiem Sądu Najwyższego z 5
czerwca 1997 r., sygn. II CKN 185/97 (OSNC 1997/12/201), że wymieniony przepis
dotyczy zarzutów podnoszonych przeciw posiadaczowi weksla znajdującego się w
obiegu, tj. przeciw indosatariuszowi. Ponieważ w kasacji brak wywodu
jurydycznego wykazującego błąd takiego założenia, przedstawiony wyżej stan
faktyczny (weksel znajdował się w posiadaniu remitenta) wyklucza potrzebę
wykładni wymienionego przepisu.
Art. 32 pr. weksl. stosowany do weksla własnego poprzez art. 103 pr. weksl.
poprzestając na ustanowieniu ogólnej zasady jednakowego zakresu
odpowiedzialności poręczyciela i poręczonego nie normuje treści zarzutów
przysługujących temu ostatniemu przeciw posiadaczowi a jeśli chodzi o
poręczyciela, w zdaniu drugim wyraża zasadę jego samodzielnej odpowiedzialności
oraz wyjątku dotyczącego wady formalnej tkwiącej w zobowiązaniu poręczonego.
Nie przesądza zatem powołany przepis dopuszczalności innych zarzutów dostępnych
poręczycielowi, zwłaszcza wywiedzionych z przepisów kodeksu cywilnego a
dopuszczalnych w ramach art. 10 pr. weksl.
Obie kasacje upatrują natomiast przyczynę zwolnienia wystawców weksla z
odpowiedzialności wyłącznie w art. 525 k.c., stanowiącym o wygaśnięciu
zabezpieczenia (m.in. poręczenia) w razie przejęcia długu bez zgody
poręczyciela na jego dalsze trwanie.
Tak sformułowana podstawa nie jest uzasadniona, albowiem nie uwzględnia, że
powołany przepis dotyczy poręczenia cywilnego (tytuł XXXII Kodeksu cywilnego).
Według panującego poglądu, który podziela także Sąd Najwyższy rozpoznający
sprawę, poręczenie wekslowe stanowi instytucję odrębną od poręczenia cywilnego
(wyrok SN z 17 grudnia 1962 r. sygn. CR 1111/62 - Mon. Prawn. 1993, nr 3).
Różnice prawne między tymi sposobami zabezpieczenia są liczne a dotyczą
samodzielności poręczenia wekslowego, ograniczeń w zarzutach poręczyciela
przeciw dalszemu posiadaczowi weksla, formy udzielenia porównywanych
zabezpieczeń, rodzaju zarzutów , przedawnienia itp. Dlatego brak podstaw aby z
wymienionego przepisu wywodzić normę dotyczącą wygaśnięcia poręczenia
wekslowego. Autonomia prawa wekslowego z 1936 r. ma oparcie w konwencji
genewskiej w sprawie jednolitej ustawy o wekslach trasowanych i własnych z 7
czerwca 1930 r. (Dz. U. z 1937 r. Nr 26, poz. 175). W tej kwestii wypowiedział
się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 18 listopada 1999 r. sygn. I CKN
215/98, stwierdzając, że zgodnie z art. 16 ust. 2 załącznika II Konwencji
wszelkie kwestie odnoszące się do stosunku, na którego podstawie wystawiono
weksel, pozostają poza ustawą jednolitą, zawartą w załączniku I wspomnianej
Konwencji, na której opiera się polska ustawa o prawie wekslowym.
Powtarzający się w obu kasacjach zarzut niewyjaśnienia istotnych okoliczności,
będąc powtórzeniem podstawy rewizyjnej zawartej w art. 368 pkt 3 kpc w
brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r., nie odpowiada treści art. 3931 pkt 1 lub 2
k.p.c., dlatego nie będzie przedmiotem rozważań.
Z przytoczonych względów należało uznać, że obie kasacje nie mają
usprawiedliwionych podstaw i podlegają oddaleniu z mocy art. 39312 k.p.c.


Paweł

--
Wysłano z serwisu OnetNiusy: http://niusy.onet.pl

do góry